نقش اسلام در جلوگیری از گدایی

اندازه پرداخت زکات به مستحقین آن

بعد از این که اصناف مستحق زکات واضح گردید این موضوع قابل بررسی هست که چقدر از مال زکات برای مستحقین آن پرداخته می‌شود. دقت درین موضوع از این جهت حائز اهمیت است که یک عده از مسلمانان و غیر مسلمانان را عقیده بر آن است که برای فقیر از مال زکات چند درهمی و یا مقدار اندگی از حبوبات و یا پاره از نان که فقراء ‌و مساکین به آن رفع گرسنگی نمایند و حاجت چند روزه‌شان برآورده شود پرداخته می‌شود و بعد از گذشت چند روز دوباره به دروازه‌ها صف می‌کشند، زیرا علت گدایی که فقر بود هنوز هم باقی می‌ماند، اینک در سطور زیر از نظرات فقها در مذهب اسلامی تذکر می‌رود تا موضوع روشن شود.

به طور عموم فقهای مذاهب اسلامی درین مورد سه نظر دارند:‌

الف) برای فقیر از مال زکات به اندازه داده شود که اساس و بنیاد فقر او را منهدم گرداند و عواملی را که باعث احتیاج و فاقگی او شده است از‌ بین ببرد و او را تا پایان عمر کفایت نماید و به گرفتن زکات بار دیگر نیازمند نشود.

این موضوع را امام نووی در کتابش «المجموع شرح المهذب» ذکر کرده است و می‌افزاید به فقیر و مسکین مقدار مالی داده شود که او را از حاجت‌مندی به ثروت‌مندی بکشاند و کفایت دائمی نماید، اگر فقیر صاحب حرفه باشد مطابق طبعیت حرفه‌اش برای وی کمک صورت بگیرد و کسی که خباز و یا صراف باشد به نوعیت و طبعیت حرفه‌های‌شان زکات داده شود و اگر کسی کسب خیاطی، نجاری و یا قصابی و یا غیره را پیش می‌برد ابزار و آلات این حرفه‌ها برایشان خریده شود و کسی که دهقان است قطعه زمینی برایش خریداری گردد تا از غله‌جات آن همواره استفاده نماید آن که اهل حرفه و کسب نیست و نه توان کار جسمی را دارد او را به آن اندازه از مال زکات داده شود که تا پایان عمر کفایتش کند. آنچه تذکر آن رفت نظر مذهب امام شافعی/است. (۲۳ص٩۳و٩۴)

از حضرت عمرسروایت شده که فرمود: ‌زمانی که فقیر را کمک می‌کردید و برای او چیزی می‌دادید او را غنی سازید و وی همیشه درصدد غنامندی فقرا بود، و برای رفع نیاز‌مندی آن‌ها تلاش اساسی می‌کرد. مردی نزدش آمد و از حالت زار اقتصادی‌اش شکایت کرد، برایش سه راس شتر داد تا حاجتش رفع گردد، شتر در آن وقت از پرمنفعت‌ترین مال‌ها به شمار می‌رفت. و به کارمندانی که مسولیت جمع‌آوری و توزیع مال زکات را داشتند می‌فرمود: زکات را مکرراً برایشان (مستحقین) ولو که به شخصی صد شتر برسد بدهید. (۲۳ص٩۴)

ب) برای مستحق زکات مصارف یک ساله خودش و عائله‌اش را داده شود و این به خاطر آنست که افراد معمولا برای پیش برد مصارف یک ساله زندگی پیش بین می‌باشد و پیامبر جدر این راستا بهترین مقتدا است که تمام مصارف یک ساله خانواده خویش را جمع می‌کرد و به ایشان می‌سپرد.

و همچنان اموال زکات سالانه جمع‌آوری و توزیع می‌گردد، لذا پرداخت مصارف تمام عمر برای فقیر در یکبار حتمی به نظر نمی‌رسد، اگر با رسیدن سال دیگر مشکل فقر و مسکنت باقی بود، بار دیگر برایش داده می‌شود. این نظریه مذهب امام مالک و اکثر فقها در مذهب امام احمد بن حنبل/است آنچه از این نظریه گرفته می‌شود همان مطلب است که از نظریه اول هویدا بود. (۲۳ص٩۵)

ج) برای فقیر و مسکین و مستحقین زکات از مال زکات آن اندازه داده شود که کمتر از نصاب (دو صد درهم) باشد آن که مالک دو صد درهم است، غنی شمرده می‌شود و برای غنی گرفتن زکات درست نیست، این نظریه در مذهب امام مالک و امام ابوحنیفه/است (۱۰ص۱٩۵٩ج۳)

آنچه در پایان بحث قابل یادآوری است آنست که ولی امر مسلمین و مسولین توزیع زکات آن را در وقت توزیع زکات مد نظر بگیرند، توجه به اولویت‌ها است به این معنی که در قدم اول آنعده از افراد را که واجد شرایط اخذ مال زکات‌اند درجه بندی نمایند، در قدم دوم از مال زکات به کسانی به دهند که توانایی دیگر برای سد رمق و پوره کردن احتیاجاتشان بالفعل و بالقوه نداشته باشند، آنانی که توانایی کار را دارند از مال زکات به ایشان داده نمی‌شود، بدلیل این که دو نفر نزد پیامبر جآمدند و از مال زکات تقاضا کردند، پیامبر جایشان را به دقت نگرست و برایشان فرمود: اگر می‌خواهید شما را می‌دهم، مگر در مال زکات حصه برای سرمایه دار و فرد توان‌مند کار وجود ندارد. (۳ص۱۶۳)

خلاصه سخن این که دین مقدس اسلام از شخص توان‌مند می‌خواهد که خودش نیازمندی‌های خویش را رفع نماید.