الف- مذهب امام احمد
ابن تیمیه از ابوبکر مروزی نقل میکند: به امام احمد گفتم: «گروهی معتقدند که: خبر واحد در زمینهی احکام معتبر است ولی ایجاد یقین نمیکند. وی ایشان را به باد انتقاد گرفت و فرمود: نمیدانم این چه دیدگاهی است؟» [۱۰].
ابن تیمیه در تحلیل گفتهی امام مینویسد: از سخنان امام چنین برداشت میشود که ایشان میان عمل -احکام و ارزشهای اخلاقی- و علم -امور اعتقادی و عالم غیب- تفاوتی قائل نبود و اعتقاد داشت که حدیث واحد در هر دو زمینه معتبر است.
قاضی عیاض به نقل از امام، پیرامون احادیث دیدن الله أدر آخرت، میگوید: به درست و حق بودن آنها ایمان داریم.
بنابراین، امام احمد از یکسو به یقینی بودن احادیث آحاد تصریح میکند و از سوی دیگر آندسته از احادیث آحاد را که در زمینهی بحث از عقاید وارد شدهاند، میپذیرد.
خود امام احمد نیز در کتاب: «الرد علی الزنادقة والجهمیة» برای اثبات «دیدن الله ﻷ در بهشت»، به احادیث آحاد استناد مینماید [۱۱].
علامه سفارینی میگوید: احمدبنجعفر فارسی در کتاب «الرسالة» به نقل از امام احمد میگوید: «بهخاطر ارتکاب گناه کبیره، هیچ مسلمانی را دوزخی نمیدانیم؛ مگر اینکه در حدیثی صحیح و معتبر آمده و بدان یقین داشته باشیم» جملهی «و بدان یقین داشته باشیم»، بیانگر این مطلب است که ایشان معتقد بود که احادیث آحاد یقینیاند.
امام ابنالقیم در تضعیف روایتی نسبت داده شده به امام احمد، مبنی بر یقینی نبودن احادیث آحاد، میگوید: و اما اینکه امام احمد در عین عمل به احادیث پیامبر صبر صدور آنها از ایشان شهادت نمیداد، تنها از اثرم نقل شده است و در «مسائل» یا «کتاب السنة» ایشان، چنین چیزی وجود ندارد؛ بلکه قاضی در کتاب «معانی الحدیث» آن را یافته است. اثرم نیز آن را از امام نشنیده است؛ شاید از طرف شخصی که دیدگاه امام را به اشتباه تعبیر کرده است، به او رسیده باشد. از اینرو شاگردان ممتاز امام چنین چیزی را از ایشان نقل نکردهاند؛ بلکه روایت درست و معتبر آن است که ایشان شهادت ورود به بهشت را برای ده نفر صحابی مشهور، داده است که خبر مربوط بدان، جزو احادیث آحاد میباشد [۱۲].
علاوه بر ابنتیمیه، ابنالقیم، سفارینی و ابنحزم در کتاب «الإحکام في اصول الأحکام» ۱/۱۰۷» و شوکانی در «إرشاد الفحول /۴۷» نیز دیدگاه یادشده را به امام احمد نسبت دادهاند.
[۱۰] المسودة: ص(۲۴۲) [۱۱] عقاید السلف: (۸۶). [۱۲] الصواعق المرسلة (۲/۴۷۴).