نماز خواندن در کنار قبر اگر چه رو به سوی قبر نباشد
در این باره نیز چند حدیث آمده است:
۱- ابو سعید خدریسمی‌گوید:
«قال رسول الله ج الارض كلها مسجد الا المقبرة و الحمام». [۳۲۲]
(تمام زمین مسجد است، و نماز خواندن روی آن جایز می‌باشد، جز گورستان و حمام).
۲- انسسمی‌گوید:
«ان النبي ج نهي عن الصلاة بين القبور». [۳۲۳]
(رسول الله جاز نماز خواندن میان قبور منع کرده است).
و در روایتی آمده است از خواندن نماز جنازه.
۳- ابن عمربمی‌گوید:
رسول الله جفرمود: برخی از نمازهای خود را در خانه‌هایتان بخوانید و آن‌ها را قبرستان مسازید. (بخاری و مسلم)
۴-ابوهریرهسمی‌گوید:
«قَالَ رَسُولَ اللَّهِ ج لاَ تَجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ مَقَابِرَ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْفِرُ مِنْ الْبَيْتِ الَّذِي تُقْرَأُ فِيهِ سُورَةُ الْبَقَرَةِ». [۳۲۴]
(خانه‌هایتان را به گورستان تبدیل نکنید، (یعنی در خانه‌هایتان نماز بخوانید و آن را مانند گورستانی قرار ندهید که نمازی در آن خوانده نمی‌شود) چون شیطان از خانه‌ای که در آن سوره بقره خوانده شود، فرار می‌کند).
امام بخاری برای حدیث سوم، این عنوان را مطرح کرده است: «باب كراهية الصلاة في المقابر» حافظ ابن حجر، وجه تسمیه آن را چنین بیان کرده است: «از جمله مذکور در حدیث «لا تتخذوها قبوراً» چنین استنباط می‌شود که قبور محل عبادت نیستند و نماز در آنجا مکروه است. اسماعیلی، با مصنف در مورد این عنوان اختلاف نموده و می‌گوید: «حدیث، بر کراهیت نماز در قبر دلالت دارد نه در قبرستان» بنده می‌گویم: در احادیث لفظ «مقابر» آمده است، ابن تین می‌گوید: امام بخاری از این حدیث بر کراهیت خواندن نماز در قبرستان استدلال کرده‌اند در حالی که بعضی گفته‌اند: حدیث، فقط حکایت از آن دارد که خواندن نماز در خانه مستحب است. زیرا مردگان نماز نمی‌خوانند. یعنی معنی حدیث این است که مانند مردگان نباشید که در خانه‌هایشان یعنی گورستان نماز نمی‌خوانند. اما از آن، جواز یا عدم جواز نماز در قبرستان فهمیده نمی‌شود. بنده می‌گویم: اگر چه در الفاظ حدیث چنین چیزی نیست، ولی اکثر علماء از این حدیث چنین استنباط نموده‌اند که قبرستان جای خواندن نماز نیست.
چنان‌که حدیث ابوهریره بیشتر این مطلب را می‌رساند. و سخن اسماعیلی که می‌گوید: این حدیث از خواندن نماز داخل قبر منع می‌کند نه در قبرستان، سخنی است بیهوده و مخالف با حدیث. زیرا خواندن نماز داخل قبر، امکان پذیر نیست. آنوقت چگونه سخن شارع را حمل بر آن نمائیم؟!
همچنین سخن ابن التین (شارح بخاری) صحیح نیست که می‌گوید: «این حدیث به خواندن نماز در خانه‌ها تشویق نموده است تا خانه‌هایمان مانند قبرستان نشود. زیرا مردگان نماز نمی‌خوانند».
بخاطر اینکه هیچ نصی وارد نشده که نماز خواندن مردگان را منتفی بداند. بنابراین در مورد قضایای عالم غیب نباید بدون دلیل شرعی سخن گفت. چگونه ابن التین چنین سخنی می‌گوید در حالی که عکس آن ثابت است. چنان‌که در حدیث صحیحی که مسلم آن را روایت کرده آمده است که رسول الله جدر شب اسرا موسی÷را دید که در قبرش نماز می‌خواند. همچنین سایر انبیاء در شب اسرا پشت سر رسول الله جنماز خواندند, در حدیثی آمده است که پیامبران در قبرهایشان زنده هستند و نماز می‌خوانند. (الصحیحه: ۶۲۲ و ابویعلی با سند جید).
همچنین در روایت صحیحی که ابن حبان و حاکم بر اساس شرط مسلم آن را صحیح قرار داده‌اند آمده است که وقتی دو فرشته در قبر با انسان مسلمان روبرو می‌شوند و از او بازجوئی بعمل می‌آورند، بنده‌ی مومن که فکر می‌کند خورشید در حال غروب است، می‌گوید: بگذارید تا من نماز بخوانم. فرشتگان می‌گویند: بزودی تو نماز میخوانی.
این به روشنی بیانگر آنست که انسان مومن در قبر خود نماز می‌خواند. بنابراین، ادعای ابن التین مبنی بر اینکه مردگان نماز نمی‌خوانند مردود است. آنگاه این معنای حدیث ترجیح می‌یابد که قبرستان محل خواندن نماز نیست.
و بر اساس همین حدیث اکثر علما مانند ابن تیمیه، ابن حزم و شوکانی به حرمت نماز در قبرستان معتقد هستند و امام احمد در این باره می‌گوید: هر کس در قبرستان و یا بسوی قبری نماز بخواند، نمازش را اعاده بکند. ابن حزم می‌گوید: ابوحنیفه، اوزاعی و سفیان نماز خواندن در قبرستان را مکروه می‌دانند و از امام مالک نقل است که ایشان نماز خواندن در قبرستان و بسوی قبر را جائز می‌دانند. و آن‌ها دلیل این امر را خواندن نماز جنازه توسط رسول الله جبر قبر زن مسکینی که شب هنگام دفن شده بود، می‌دانند.
ابن حزم می‌گوید: من از این قوم در مخالفت‌هایشان با سنت‌های صحیح و ثابت در تعجبم آن‌ها خواندن نماز جنازه را بر کسیکه دفن شده است، جایز نمی‌دانند. آنگاه از همین حدیث مساله‌ای استنباط می‌کنند که در حدیث هیچگونه اشاره‌ای بدان نشده و در آثار سلف نیز سابقه‌ای ندارد. سپس می‌گوید: همه این آثار بر حق است و نماز در جاهایی که ما ذکر کردیم صحیح نیست بجز نماز جنازه که خواندن آن در قبرستان و بر قبری که صاحبش بدون نماز جنازه دفن شده است، اشکالی ندارد. زیرا که رسول الله جچنین امر کرده است و ما پیروی از ایشان را وسیله تقرب به خدا می‌دانیم. چون هر امر و نهی و کار ایشان حق و حقیقت و ماورای آن باطل است.
بنده (آلبانی) می‌گویم: ما این سخن ابن حزم را که می‌گوید: خواندن نماز جنازه در قبرستان اشکالی ندارد را قبول نداریم. زیرا در این باره هیچ دلیلی وجود ندارد. بجز همان یک مورد که رسول الله جبر قبر آن زن مسکین نماز جنازه خواند.
و این نمی‌تواند دلیلی برای ابن حزم باشد، چون ایشان قیاس را اصلاً قبول ندارد و خواندن نماز جنازه در قبرستان خلاف سنت رسول الله جاست و در حدیثی که انس آن را روایت نموده به صراحت از خواندن نماز جنازه در قبرستان منع کرده است.
و اکثر علما علت ممنوعیت خواندن نماز در میان قبرستان و در کنار آن را سد ذریعه دانسته‌اند تا منجر به شرک نشود و یا حداقل مشابهت با بت پرستان و مشرکین، بویژه با یهود و نصارا نباشد که قبرهای پیامبران خود را مسجد قرار دادند و در اطراف آن نماز خواندند.
[۳۲۲] اصحاب سنن اربعه جز نسائی (مطابق با شرایط شیخین). [۳۲۳] هیثمی «المجمع» (۲/٧۲) و ابن الاعرابی در معجم آن را روایت کرده و رجال سندش ثقه هستند، بزّار، طبرانی و ضیاء مقدسی. [۳۲۴] مسلم.