حدیث و تاریخ
اما در بیان اهمیت یادگیری حدیث برای دانش آموزان و دانشجویان رشته تاریخ کافیست دلایلی را که دکتر اسد رستم استاد تاریخ دانشگاه لبنان [۱۳۳]بر شمرده است، یادآوری نماییم، که می‌گوید: اولین کسانی که نقد روایات تاریخی را نوشته و قواعدی برای این کار قرار دادند علمای دین اسلام بودند، چون آنها به شدت به توجه کردن به فرموده‌ها و رفتار پیامبر جبرای فهم قرآن و پخش و توزیع عدالت نیاز داشتند. لذا گفتند: فرموده‌های پیامبر جچیزی جز وحی و پیامی نیست که از سوی خدا بدو وحی و الهام می‌گردد، آنچه خداوند بر حضرت تلاوت فرموده قرآن، و آنچه به نام قرآن تلاوت نفرموده سنت نام دارد. پس به جمع آوری و تدوین و مطالعه حدیث روی آوردند و در این میان اصول و قواعدی را به علم تاریخ هدیه کردند که در اساس و جوهره تا به امروز مورد احترام محافل علمی می‌باشد.
دکتر محمد صباغ می‌گوید: استاد مذکور کتابی را به عنوان (مصطلح التاریخ) تألیف کرده است و در آن تکیه بر قواعدی کرده است که علمای حدیث آن را بنا نهاده‌اند.
وی می‌گوید که موضوع کتاب مذکور نقد اصول و جستجوی حقائق تاریخی و توضیح و عرضه آنها همراه با نقد مخالفان علم حدیث است. وی می‌گوید: ما توانایی این را داریم که با صراحت و تأکید به دوستانمان در غرب بگوییم آنچه که شما این چنین به آن می‌بالید در واقع ابتدا در کشورهای ما بوجود آمده و رشد و ترقی کرده است، و ما به آموزش و عمل کردن به قواعد و پایه‌های آن از همه مردم سزاوارتر هستیم. [۱۳۴]
دکتر سباعی می‌گوید: مؤلف در کتاب خود اعتراف نموده که قواعد مصطلح حدیث صحیح‌ترین روش علمی جدید برای تصحیح اخبار و روایات است، و در باب ششم (العداله و الضبط) پس از یادآوری وجوب اطمینان از عدالت راوی که باید در نقل خبر امین باشد، گفته است: «آنچه که لازم به یادآوری و جای بسی تعجب همراه با تقدیر دارد چیزی است که علمای حدیث صدها سال پیش در این باب به آن دست یافته‌اند، اینک نمونه‌هایی را که در تألیفات آنها وجود دارد تماماً حرف به حرف می‌آوریم تا اشاره‌ای به دقت علمی آنها، و اعترافی باشد به دینی که بر گردن علم تاریخ دارند، مولف در ادامه شروع به بازگویی نصوصی از پیشوایان دینی همچون مالک و مسلم و غزالی و قاضی عیاضی و ابی عمرو بن صلاح نموده است.» [۱۳۵]
اهمیت حدیث نبوی در سایر علوم دیگر هم از آنجاست که حدیث منبعی برای هر گونه شناخت و معرفتی است. پیامبر جدر خلال احادیث شریف خود تمام احکام مرگ و زندگی را بیان و توضیح فرموده است.
چنانکه امام ابن قیم جوزی/می‌گوید: «رسول خدا جدر حالی رحلت فرمودند که هر پرندهای که در آسمان بال‌هایش را جنبانده باشد چیزی از علم آن به امت آموزش داده شده بود، حضرت همه چیز را به آنها یاد داده بود، حتی آداب دستشویی رفتن، آداب زناشویی، و خواب و بیداری و نشستن، و خوردن و آشامیدن و سوار و پیاده شدن، وسفر و اقامت، و کلام و سکوت، و معاشرت و کناره‌گیری، و فقر و غنی و بیماری و سلامتی، و همه احکام مرگ و زندگی، و عرش و کرسی و ملائکه و جن و آتش و بهشت و روز قیامت و سایر رویدادها را مانند کسی که با چشم آنها را می‌بینند تعریف و توصیف کرده است. پیامبر، پروردگار و آفریدگار انسان را آنچنان به آنها شناسانده مانند اینکه او را با تمام کمال و جلالش می‌بینند و مشاهده می‌کنند، نیز چنان آنان را با پیامبران و امت‌هایشان و آنچه انجام داده و یا بر آنها گذشته است آشنا کرده مثل اینکه با آنها هستند، ایشان را با راه‌های خیر و شر و فراز و نشیب آنها چنان آشنا کرده که هیچ پیامبری برای امتش چنان نکرده است. حالات و شرایط عوالم مرگ و عالم برزخ و نعمت‌ها و عذاب‌های روح و بدن در آن حالات را به طرز بی‌نظیری برای امتش توصیف فرموده است. دلایل عقلی و نقلی توحید و نبوت و تباهی و بطلان راه اهل کفر و گمراهی را چنان برای امت توضیح داده که احتیاج به چیز دیگری ندارد، مگر در مواردی که برای تبلیغ توضیح نکاتی نهانی و مبهم لازم می‌نماید. تاکتیک‌های جنگی و شیوه‌های رویارویی با دشمن و راه پیروزی بر دشمنان را چنان به آنها آموزش داده است که اگر در مورد آن شیوه‌ها حقیقتا تعقل می‌کردند و آنها را در همه جنگها رعایت می‌کردند هیچگاه دشمن توانایی ایستادگی در برابرشان را پیدا نمیکرد. حضرت محمد جامت خود را از حیله‌های شیطان و راه‌های نفوذ او و راه‌های جلوگیری از کاری شدن حیله و مکر وی به خوبی آگاه ساخته است. وی همچنین جآن‌ها را با طریقه خودشناسی و انواع ویژگی‌ها و دسیسه‌ها و نهفته‌های درونی بشر چنان آگاه ساخته که با وجود آن دیگر احتیاج به توضیح بیشتری ندارند.
به طور کلی رسول اسلام راه کسب خیر و مصلحت دنیا و آخرت را روی هم برای انسان‌ها به ارمغان آورده است، و خداوند متعال امت او را به هیچ کس دیگری محتاج نکرده است [۱۳۶]. با یادآوری این امور و این توضیحات چگونه مغرضان گمان می‌برند که برای اسلام و مسلمانان بدون سنت مطهر پیامبر جدین و علم و تمدنی قابل تصور است؟
بنابراین شک و گمان در احادیث پیامبر جشک و گمان در اسلام و تمام علوم و معارف است، چنانکه دکتر محمد ابو زهره/می‌گوید: «اگر ما هم به سخن کسانی که قلبشان بیمار است از کافران دشمن اسلام گوش فرا دهیم و در مسیر شبهاتی گام نهیم که بر لبه پرتگاه‌های خطرناک بنا شده است، اعتمادمان را به همه علوم از دست می‌دهیم، چرا که خردهای طرح کننده این شبهات حتی به اندازه یک دهم علمای حدیث در کار خود دقت و موشکافی و مطالعه و مجاهده به خرج نداده‌اند. حال اگر دژ محکم سنت با آن همه توجه و عنایت و دلسوزی در بنایش که تاریخ و واقعیت شاهد آن است، فرو ریختنی باشد بی‌گمان دیگر علمی باقی نمی‌ماند که بتوان به آن اعتماد و باور داشت، و همین باور برای اثبات حماقت و جهالت این جماعت کافی است). [۱۳۷]
[۱۳۳] دکتر سباعی در کتاب خود السنة و مکانتها ص ۱۰۸، قبلاً استاد تاریخ در دانشگاه آمریکایی بیروت و مسیحی، و اخیراً باز نشسته شده و در خدمت جریانات کلیسا ارتودکس قرار گرفته است. [۱۳۴] نک: حدیث النبوی از دکتر محمد صباغ ص ۱۶: ۱۸ با تغییرات. [۱۳۵] السنة و مکانتها فی تشریع الاسلامی از دکتر سباعی ص ۱۰۸ با تغییرات کم. [۱۳۶] اعلام الموقعین عن رب العالمین ۴/ ۳۷۵-۳۷۶. [۱۳۷] الحدیث و المحدثون ص ۲۱۰-۲۱۱. نک: السنة فی مواجهة اعدائها از دکتر طه حبیشی مبحث (انکار سنت تجاوز به روش‌های علمی است) ص ۱۶۱.