چگونگی شناخت شرک اصغر
شرک اصغر، بنا بر آموزه‌ها و متون دینی، نشانه‌ها و دلایلی دارد که شناخت آن را برای ما آسان می‌کند؛ همان‌گونه که در پاره‌ای از متون دینی، از برخی از کارهای حرام، به عنوان «شرک اصغر» یاد شده است. چنان‌که در «مسند» از یزید بن هاد از عمرو از محمود بن لبید سروایت است که پیامبرصفرمود: «إنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ الشِّرْكُ الْأَصْغَرُ». یعنی: «یکی از بزرگ ترین نگرانی‌های من برای شما، شرک اصغر است». به عبارت دیگر از این می‌ترسم که گرفتار شرک اصغر شوید. پرسیدند: ای رسول‌خدا! شرک اصغر چیست؟ فرمود: «ریا».
نمونه‌ی دیگری که می‌توانیم با آن، شرک اصغر را بشناسیم، این است که واژه‌ی «شرک» در متون دینی، به صورت نکره یا بدون «الف» و «لام» که حروف معرفه هستند، ذکر شده باشد؛ مانند این حدیث که امام احمد در «مسند» خود و ابوداود، ترمذی و ابن‌ماجه از طریق سلمه بن کهیل از عیسی بن یونس از زر بن حبیش از عبدالله بن مسعود سنقل کرده‌اند که پیامبرصسه بار فرمود: «الطِّيَرَةُ شِرْكٌ، وَمَا مِنَّا إِلاَّ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُذْهِبهُ بِالتَّوَكُّلِ». [۱۳]یعنی: «بدشگونی شرک است». ابن‌مسعود سدر ادامه افزود: «هیچ کس از ما نیست که فالِ بد نزده باشد؛ ولی الله، این حالت را با توکل از میان می‌برد». به‌هر حال از آن‌جا که واژه‌ی «شرک» در این روایت به صورت نکره آمده، پس منظور، شرک اصغر است.
و از دیگر نشانه های شرک اصغر، این است که صحابه شاز آن، به‌عنوان شرک اصغر یاد کرده باشند؛ یعنی شرکی که بنده را از دایره‌ی اسلام اخراج نمی‌کند.
روش دیگر برای بازشناسی شرک اصغر، جمع‌بندی و ارزیابی متون و داده‌های دینی است.
[۱۳] طِیَرَه، گرچه در این‌جا به معنای بدشگونی یا فالِ بد می‌باشد، ولی در اصل، نوعی فال‌گیری در دوران جاهلیت بود؛ بدین‌سان که پرندگان را به پرواز درمی‌آوردند؛ اگر پرندگان به سمت راست پرواز می‌کردند، آن را به فالِ نیک می‌گرفتند و سفر یا هر کارِ دیگری را که پیش‌تر برنامه‌ریزی کرده یا تصمیم گرفته بودند، آغاز می‌نمودند؛ و اگر پرندگان به سمت چپ می‌پریدند، از تصمیم خود بازمی‌آمدند. خطابی می‌گوید: محمد بن اسماعیل، یعنی بخاری گفته است: سلیمان بن حرب، عبارتِ «وما منا إلا ولکن الله یذهبه بالتوکل» را سخن ابن‌مسعود سمی دانست. ترمذی هم از بخاری از سلیمان بن حرب، همین را نقل کرده و منذری نیز، سخن بخاری را تأیید کرده است. [مترجم]