آیا کسی بخاطر ندانستن و فرانگرفتن دین معذور است؟
نکته: نادانی وجهالت برای کسی که از فراگیری دین و عمل به آن، روی‌گردان است و می‌تواند جهلش را برطرف سازد، عذر به‌شمار نمی‌آید؛ و گرنه، جهل از علم بهتر بود.
ابن‌القیم می‌گوید: «هرکس، از ره‌جویی به وحی الهی که همان علم الهی و فراگیری دینِ اوست، روی‌گردان باشد، ناگزیر روز قیامت خواهد گفت:
﴿حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَنَا قَالَ يَٰلَيۡتَ بَيۡنِي وَبَيۡنَكَ بُعۡدَ ٱلۡمَشۡرِقَيۡنِ فَبِئۡسَ ٱلۡقَرِينُ ٣٨﴾[الزخرف: ۳۸].
«ای کاش میان من و تو (ای شیطان هم‌نشینم) به اندازه‌ی شرق و غرب فاصله بود؛ چه هم‌نشین بدی بودی»
یک سؤال: با توجه به این‌که الله متعال می‌فرماید: ﴿وَيَحۡسَبُونَ أَنَّهُم مُّهۡتَدُونَ﴾، [۵۱]آیا عذرِ کسی که در ضلالت و گمراهی به‌سر می‌برد و خود را هدایت‌یافته می‌پندارد، پذیرفته می‌شود؟
پاسخ: خیر؛ این شخص و هر گمراهی که منشأ و سبب ضلالتش، روی‌گردانی از وحی و علمی باشد که پیامبرصآورده است، هرچند خود را هدایت‌یافته بپندارد، هیچ عذری ندارد. زیرا کوتاهی، از خودِ اوست که از پیروی از دعوت‌گرِ هدایت، روی‌گردانی کرده است و به خاطر اینِ کوتاهی و روی‌گردانی، هیچ عذری از او پذیرفته نیست. بر خلاف کسی که رسالت و پیام الهی به او نمی‌رسد و خود نیز توانایی رسیدن یا دست‌یابی به آن را ندارد. روشن است که حکمش فرق می‌کند. هشدار قرآن، درباره‌ی دسته‌ی اول می‌باشد؛ اما قرآن، نشان‌گر این است که الله متعال، هیچ قومی را پیش از اتمام حجت، عذاب نمی‌کند» [۵۲].
[۵۱] سوره‌ی اعراف، آیه‌ی ۳۰؛ یعنی: «و گمان می‌کنند هدایت‌یافته‌اند». [۵۲] مفتاح دار السعادة، ابن‌القیم، ج۱، ص۴۳.