ارزش وقت نزد علمای اسلامی

امام ابن سُکَیْنَه و حفظ وقت و تنظیم و پرکردن آن به اعمال شایسته:

حافظ مورخ، کسی که دانش‌آموز امام ابن سُکینه است در کتاب «ذیل تاریخ بغداد» ۱: ۳۵۴- ۳۶۸ و حافظ ذهبی در کتاب «سیر اعلام النبلاء» ۲۱: ۵۰۲- ۵۰۵. هردو در شرح حال امام ابن سکینه گفته‌اند: «الشيخ الإمام العالم الفقيه الـمحدث الثقة الـمعمر القدوة الكبير شيخ الإسلام ومفخر العراق ضياء الدين ابواحمد، عبدالوهاب بن علي بن سُكينة البغدادي الصوفي الشافعي». او به سال ۵۱٩ به دنیا آمد و به سال ۶۰٧ چشم از جهان پوشید، او در علو اسناد و در معرفت و اتقان و زُهد و عبادت و حُسن هیئت و موافقت سُنّت و سلوک طریق سلف صالح شیخ زمان خود بود. خدای متعال در عمر او برکت قرار داد تا او توانست بارها همه‌ی مرویات خود را برای طلاب علم حدیث روایت نماید، و طلاب علم از همه طرف برای کسب علم به خدمتش می‌آمدند. و اوقات او همه محفوظ بود؛ هیچ لحظه به هدر نمی‌رفت، و کلمات سخن او معدود بود و سخن زیاد و پرحرفی از او سر نزده بود. هیچ ساعتی از وقت او نمی‌گذشت مگر در قرائت قرآن یا ذکر یا تهجُّد یا خواندن مردم بر او. و مردم را منع می‌فرمود از این که در مجلس او سخن بیهوده یا غیبت کسی یا سخن بی‌فایده بگویند. و از خانه بیرون نمی‌رفت مگر برای نماز جمعه یا نماز عید یا نماز جنازه. و به خانه‌ی اهل دنیا نمی‌رفت، نه در عروسی و نه در عزاء.

ابن النجار، دانش‌آموز او گفت: من به شرق و غرب سفر کرده‌ام و ائمه و علماء و زُهّاد بسیار دیده‌ام و با این حال ندیدم کسی که کامل‌تر باشد از ابن سکینه و نه بیشتر از او در عبادت و نه بهتر از او در هیئت و متانت. من بیست سال شب و روز با او بودم و پیش او ادب آموختم و او را خدمت نمودم و قرآن را نزد او به همه مرویات و قرائات خواندم. و از او بیشتر مرویاتش را در حدیث شنیدم، و بر او کتاب‌های بزرگ را خواندم و از او بسیار استفاده بردم.

فرموده‌ی ابن سکینه به شاگردانش که وقتی می‌آیید بیشتر از «سلام علیکم» چیزی نگویید:

یحیی بن قاسم، مدرسه‌ی نظامیه‌ی بغداد فرمود: ابن سُکینه عالمی عامل به علمش بود، و هیچ وقت خود را ضایع نمی‌کرد و موقعی که بر او داخل می‌شدیم می‌فرمود: بیش از «سلام علیکم» چیزی نگویید، برای این که حریص بود بر مباحثه و روشن‌کردن مسایل، به همین سبب به سخن بیشتر از آن راضی نمی‌شد. انتهی: سخن یحیی بن قاسم پایان یافت.

این دستور ابن سکینه مبنی بر این که سلام را مختصر کنند، خیلی تعجب‌آور است و می‌رساند که این نابغه چقدر می‌خواهد وقت را مغتنم بشمارد که به شاگردانش دستور می‌دهد در تعارف داخل نشوند و همین که آمدند سلام علیکم بگویند و فوراً مشغول درس و مباحثه شوند تا وقت از دست نرود. چنین افرادی بودند که علم را ترقی دادند و شاگردان را تربیت کردند. بر اکتفاء به سلام مسنون و مشغول‌شدن به درس تا راه تعارف و مجامله بسته شود و از پرحرفی جلوگیری گردد.