بیان بهترین وقت و محل برای حفظکردن
امام حافظ خطیب بغدادی در کتاب «الفقیه والمتفقه» در جایی که صحبت از بهترین وقت و محل برای حفظکردن دارد، میفرماید: بدان که برای حفظ، ساعتهایی است که شایسته است برای کسی که قصد حفظکردن دارد آن اوقات را رعایت بنماید، و برای حفظ جاهایی است که شایسته است برای کسی که قصد حفظ دارد در آن جاها باشد. بنابراین، بهترین وقت برای حفظکردن سحرگاه است. و بعد از آن نیمروز. و بعد از آن بامدادن. و شب برای حفظ بهتر از روز است، و هنگام گرسنگی شایستهتر است از وقت سیری، و لازم است برای کسی که قصد حفظ دارد بسنجد که برای او چه وقت برای حفظکردن بهتر است، برای این که بعضی از مردم هستند که اگر زیاد گرسنه باشند، نمیتوانند چیزی را از حفظ کنند. برای چنین اشخاصی مناسب است که گرسنگی را به غذای سبکی رفع کنند.
و بهترین جاها برای حفظ، جاهای بلند است، مثل بالاخانه که از جاهای پایین بهتر است، نیز هر جایی که از چیزهایی که خاطر انسان را به خود مشغول میسازد دور باشد، برای این که هرجا که دل را مشغول میسازد و یا بر انسان چیره میشود از حفظ باز میدارد. بر سر یک مسأله میان خطیب بغدادی و ابونصر فارابی اختلاف است: خطیب میفرماید که موقع حفظ باید از جاهای سبز و خرم و لب جوی آب پرهیز کرد، برای این که روی چمن سبز و لب جوی آب و میان کوچه در اکثر اوقات خالی از رفت و آمد نیست و نتیجه این میشود که انسان از حفظ باز میماند و ابونصر فارابی عادت داشت که تنهایی را میپسندید و مدت اقامتش در دمشق در محلی که آب و سبزه بود مینشست و کتاب خود را تألیف میکرد و مردمی که میخواستند از علم او استفاده کنند در آنجا به خدمتش میآمدند.
در حقیقت هردو درست فرمودهاند: جاهایی است که لب جوی و روی چمن سبز محل اجتماع مردم و هیاهوی آنان است، چنین محلهایی است که به فرمودهی خطیب بغدادی به کار حفظ نمیخورد.
و جاهایی است که لب جوی آب و بر چمن سبز محل خلوت است و این جاهاست که ابونصر مینشست و کتاب را مینوشت و به افادهی دانش پژوهان میپرداخت. به عقیدهی این داعی لب جوی آب و بر چمن سبز و قلهی کوه خوش نسیم، بهترین جا برای حفظ است. ابونصر فارابی از بزرگترین فلاسفهی مسلمان است، او در فاراب نزدیک مرز چین به سال ۲۶۰ به دنیا آمد و به سال ۳۳٩ در دمشق وفات یافت.