احکام نذر در فقه اسلامی

٣-٢-٢ کفارۀ نذر مجازاة

امام ابن منذر  / می‌گوید: اگر فردی بگوید: «إن شفى الله مريضاً، أو شفاني من علتي، أو ما أشبه ذلك» به اجماع باید به نذرش عمل کند[٥٠٢].

در نزد حنفیه نذر معلق به شرط و مطلق یکی است[٥٠٣] و مذهب‌شان بر این است که اگر فردی نذر مطلق یا معلق به شرطی نمود باید به آن حتماً عمل کند[٥٠٤] و گفته‌اند که امام ابوحنیفه از این قول رجوع کرده‌اند و گفته که ناذر می‌تواند کفاره یمین را بدهد و این قول امام حسن شیبانی[٥٠٥] و امام سرخسی و مشایخ و فقهای بلخ[٥٠٦] و امام زیلعی و قاضی مروزی[٥٠٧] و اختیار امام نووی رحمهم الله[٥٠٨] و اظهر نزد عراقیون از شافعیه[٥٠٩] می‌باشد، اما مذهب امام شافعی[٥١٠] و حنابله[٥١١] بر این است که باید فرد به نذر خود وفا کند و نمی‌تواند کفاره بدهد و مذهب مالکیه قاعدۀ کلی گذاشته‌اند که باید به نذر مسمی عمل گردد و کفاره ندارد[٥١٢]. امامیه هم گفته‌اند که اگر فرد به صورت عمد و مختار به نذر منعقده‌اش عمل نکند، باید کفاره یمین بدهد[٥١٣].

اما رأی راجح در نزد ما هم این است که اگر فردی خواست به نذر مجازاتش عمل نکند، می‌تواند به جای آن کفاره یمین بدهد و لازم نیست که حتماً به نذرش عمل کند، چرا که پیامبر  ج می‌فرمایند: «كَفَّارَةُ النَّذْرِ كَفَّارَةُ الْيَمِينِ»[٥١٤] «کفارۀ نذر، همان کفارۀ یمین می‌باشد».

و بازهم گفته‌ایم و می‌گوییم که این حدیث را بر همان عمومش حمل می‌کنیم و چیزی را به آن تخصیص نمی‌دهیم و هرجا که نذری منعقد گردید در صورت عمل‌نکردن به آن، کفاره‌اش کفارۀ یمین می‌باشد.

ابن عباس[٥١٥]، عمر، عائشه، ام سلمة، ابن عمر  ش[٥١٦]، عده‌ای از اهل حدیث[٥١٧] شعبی[٥١٨]، مجاهد[٥١٩] و حسن بصری رحمهم الله[٥٢٠] بر نذر، احکام یمین را جاری می‌کنند و به طور مطلق کفارۀ نذر را کفاره یمین می‌دانند؛ فقط از ابن عمر نقل شده که عتق را استثنا کرده و آن را واقع می‌داند[٥٢١]. اما شافعیان این حدیث را بر نذر لجاج حمل کرده‌اند[٥٢٢] و مالی که هم آن را بر نذر مبهم مانند «علیّ نذرٌ» حمل کرده‌اند[٥٢٣]، ولی نص شرعی از کتاب خدا یا سنت رسول الله دالِّ بر تخصیص این حدیث به نذر لجاج یا مبهم نمی‌باشد، پس اصل بر همان عموم می‌باشد.

[٥٠٢]- ابن منذر، الإشراف علی مذاهب العلما (ج ٧ ص ١٨٠).

[٥٠٣]- ابن نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق (ج ٤ ص ٣٢٠) / مرغینانی، الهدایة (ج ٢ ص ٧٦) / کاسانی، بدائع الصنایع (ج ٥ ص ٩١) / ابن همام، شرح فتح القدیر (ج ٥ ص ٩٣).

[٥٠٤]- قرافی، الذخیرة (ج ٤ ص ٧٤) / ابن نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق (ج ٤ ص ٣٢٠) / مرغینانی، الهدایة (ج ٢ ص ٧٦) / ابن همام، شرح فتح القدیر (ج ٥ ص ٩٣).

[٥٠٥]- ابن همام، فتح القدیر (ج ٥ ص ٩٢-٩٣) / ابن نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق (ج ٤ ص ٣٢٠) / مرغینانی، الهدایة (ج ٢ ص ٧٦) / ابن تیمیة، مجموع الفتاوی (ج ٣٣ ص ٤٩) / سمرقندی، تحفة الفقهاء (ج ٢ ص ٣٣٩) / مرغینانی، الهدایة (ج ٢ ص ٧٦) / کاسانی، بدائع الصنایع (ج ٥ ص ٩١) / الموسوعة الکویتیة (ج ٤٠ ص ١٤٣).

[٥٠٦]- ابن همام، فتح القدیر (ج ٥ ص ٩٥) / ابن نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق (ج ٤ ص ٣٢٠).

[٥٠٧]- أفندی، تکملة حاشیة رد المحتار (ج ١ ص ٤٥٧).

[٥٠٨]- الموسوعة الکویتیة (ج ٤٠ ص ١٤٣).

[٥٠٩]- الموسوعة الکویتیة (ج ٤٠ ص ١٤٣).

[٥١٠]- خن و شربجی و البغا، الفقه المنهجي (ج ١ ص ٤٦٠) / شربینی، مغني المحتاج (ج ٤ ص ٤١١) / ابن هبیرة، اختلاف الأئمة العلماء (ج ٢ ص ٣٩٢) / نووی، المجموع (ج ٥ ص ٤٥٩).

[٥١١]- ابن قدامة المغني (ج ١١ ص ٣٣٢) / الموسوعة الکویتیة (ج ٤٠ ص ١٤٣).

[٥١٢]- ابن عبدالبر، الکافي في فقه أهل المدینة (ص ١٩٩).

[٥١٣]- حلی، شرایع الإسلام (ج ٣ ص ٧٣٠).

[٥١٤]- مسلم (ش: ٤٣٤٢) / نسایی (ش: ٣٨٣٢) / ابوداود (ش: ٣٣٢٥).

[٥١٥]- صحیح، ابن ابي شیبة (ج ٣ ص ٤٧١) / عبدالرزاق (ج ٨ ص ٤٤١).

[٥١٦]- صنعانی، سبل السّلام (ج ٤ ص ٣٦٦).

[٥١٧]- صنعانی، سبل السّلام (ج ٤ ص ٣٦٦) / قاضی مغربی، البدر التمام (ج ٥ ص ١١٠) / شوکانی، نیل الأوطار (ص ١٦٣٦) / ابن حجر، فتح الباري (ج ١١ ص ٥٨٧).

[٥١٨]- صحیح، ابن ابي شیبة (ج ٣ ص ٤٧١) / عبدالرزاق (ج ٨ ص ٤٤٢).

[٥١٩]- صحیح، ابن ابي شیبة (ج ٣ ص ٤٧١) / عبدالرزاق (ج ٨ ص ٤٤٣).

[٥٢٠]- صحیح، عبدالرزاق (ج ٨ ص ٤٤٥).

[٥٢١]- صنعانی، سبل السّلام (ج ٤ ص ٣٦٦).

[٥٢٢]- شوکانی، نیل الأوطار (ص ١٦٣٦).

[٥٢٣]- شوکانی، نیل الأوطار (ص ١٦٣٦).