روش قرآن در اثبات اصول

* صحت و اعتبار دلیل، به این است که احتمال به آن راه نیابد

قاعده‌ای اصولی‌ست که می‌گوید: «هر دلیلی که احتمال به آن راه یابد، استدلال به آن باطل است»؛ این، معنای فرموده‌ی الله متعال است که می‌فرماید:

﴿هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞۖ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنۡهُ ٱبۡتِغَآءَ ٱلۡفِتۡنَةِ وَٱبۡتِغَآءَ تَأۡوِيلِهِۦ﴾[آل‌عمران: ٧].

«او، ذاتی‌ست که قرآن را بر تو نازل کرد؛ بخشی از آن، آیات روشن و مشخصی هستند که اصل و اساس این کتاب اند و بخشِ دیگر، آیات متشابه‌اند. کسانی که در دل‌هایشان انحراف (و میل به باطل) وجود دارد، برای فتنه انگیزی و تأویل (نادرست) آیات، در پی آیاتِ متشابه بر می-آیند».

﴿مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ﴾یعنی: بخشی از قرآن، آیات قطعی‌الدلاله و روشنی هستند که احتمال به آن‌ها راه ندارد. ﴿وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞ﴾یعنی: بخش دیگرِ قرآن، آیات متشابه‌اند که چندوجهی‌اند و از آن‌ها چندین معنا برداشت می‌شود. و نیز می‌فرماید:

﴿إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّۖ وَإِنَّ ٱلظَّنَّ لَا يُغۡنِي مِنَ ٱلۡحَقِّ شَيۡ‍ٔٗا﴾[النجم: ۲۸].

«و تنها از گمان پیروی می‌کنند. و به ‌راستی گمان و پندار، برای شناخت حقیقت هیچ سودی ندارد».

هر دلیلی که امامیه برای اصول خویش می‌تراشند، از هر سو با اعتراض‌های فراوان رو به ‌رو می‌شود؛ بلکه غالبا مفهومی که آن‌ها از یک نص برای تأیید اصول خویش ارائه می‌دهند، با مفهوم اصلیِ نص، فاصله‌ی زیادی دارد و تنها به ‌سختی و با تکلف، به ذهن انسان خطور می‌کند و کم‌تر پیش می‌آید که چنین مفهومی از نص مورد نظرشان، قابل برداشت باشد؛ بلکه برداشتی که از نصوص ارائه می‌دهند، در بهترین حالت، «ظن مرجوح» است که هیچ وجهی از ترجیح ندارد! این، در حالی‌ست که عقیده با «ظن راجح» ثابت نمی‌شود، چه رسد به اینکه با ظن مرجوح به ثبوت برسد! پس چه‌گونه امکان دارد که عقیده‌ای با کم‌تر از ظن مرجوح، ثابت شود؟!.

این، روشی‌ست که همه‌ی فرقه‌های گمراه و باطل، حتی بهائی‌ها و اسماعیلیان در پیش گرفته‌اند؛ بلکه هر فرقه‌ای که خود را به اسلام منتسب می‌داند، چنین روی‌کردی در ارائه‌ی دلیل دارد و جرأت نمی‌کند که پندار و دلایل خود را خارج از قرآن بداند؛ حتی برای یهود و نصارا نیز این امکان وجود دارد که در برابر مسلمانان در پیِ آیات متشابه برآیند که ان‌شاءالله نمونه‌هایی از این دست را ذکر خواهیم کرد.