بوی خوش و صداقت گردآورنده آن

قرآن کریم منبع اول تشریع و قانونگذاری اسلامی است. و سنت اصل دوم. و مجالی برای استغنای از سنت وجود ندارد زیرا آنچه را که قرآن به صورت مجمل بیان کرده است سنت بطور تفضیل بیان می‌کند و آنچه را که به صورت مطلق بیان کرده است، مشخص می‌کند و هزاران هزار مزیت و خصوصیتی که سنت دارا است.

این چه خدمتی است که امام بخاری تقدیم به اسلام نموده است؟! خداوند به او کلید دخول به سنت نبویصرا عطاء فرموده بود داخل شد و آن را برای ورود مجتهدین و قانونگذاران و اهل رای باز نمود.

پس او امام و رهبر آن در راه رسیدن به خداوند بود و برای او تعریف و تقدیر محدثین و ائمه عصرش کفایت می‌کند.

یکی از افراد هم عصری وی درباره‌اش می‌گوید:

«خراسان سه نفر به اسلام تقدیم نموده است: (ابوزرعه، محمد بن اسماعیل و عبدالله بن عبدالرحمن الدارمی رحمهم الله، ولی محمد بن اسماعیل/با بصیرت‌ترین و عالمترین و فقیه‌ترین آنان می‌باشد».

علمای مکه می‌گفتند: «محمد بن اسماعیل/امام و فقیه ماست همچنین فقیه خراسان است». حاشد بن اسماعیل/می‌گوید: «اسحاق بن راهویه/را بالای منبر دیدم و امام بخاری نیز در کنارش نشسته بود. حدیثی را روایت کرد امام بخاری در آن حدیث شک کرد.

امام اسحاق بن راهویه/سخن امام بخاری/را قبول کرد و فرمود: ای جماعت اصحاب حدیث، به این جوان نگاه کنید و احادیثی را که او روایت می‌کند بنویسید. اگر چنانچه او در زمان حسن بن ابی حسن بصری بود، به امام بخاری در شناخت حدیث و فقه‌اش نیاز پیدا می‌کرد». تقریباً نود هزار نفر از معاصرینش کتاب «الجامع الصحیح» را مطالعه کردند.

***