۲. توحید الوهیت [۱۸]
توحید الوهیت یعنی اعتقاد قطعی داشتن و اقرار کامل و اعتراف تام کردن به اینکه الله متعال تنها معبود به حق و راستین است و هیچ معبود به حقی غیر از او نیست، و تنها او سزاوار عبادت و فروتنی و اطاعت مطلق می‌باشد و همه معبودان غیر از او باطل‌اند و از همه باید برائت جُست. یعنی در همه عبادت‌های ظاهری و باطنی و در گفتار و کردار الله را یکتا بدانیم و با او شریکی قرار ندهیم و دین و بندگی فقط و خالص برای او انجام شود و هیچ عبادتی برای غیر الله انجام نشود، مانند نماز و روزه و زکات و حج و دعا و کمک خواستن و پناه بردن و نذر و قربانی کردن و توکّل و هراس و امید و محبّت و بازگشت و ترس و کرنش این‌ها و دیگر همه انواع عبادت‌ها باید فقط و تنها بر الله انجام شود و الله متعال با محبت و هراس و با ترس و امید پرستش شود، و عبادت الله با ترس و هراس بدون امید و یا با امید بدون هراس، گمراهی است.
خلاصه‌اش این است که توحید الوهیت یعنی کارهایی که بنده انجام می‌دهد فقط و فقط برای الله انجام دهد و به آن توحید عبادت نیز گفته می‌شود.
چنان که الله متعال می‌فرماید﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥﴾[الفاتحة: ۵].
«تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم».
و می‌فرماید: ﴿وَمَن يَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ لَا بُرۡهَٰنَ لَهُۥ بِهِۦ فَإِنَّمَا حِسَابُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلۡكَٰفِرُونَ١١٧﴾[المؤمنون: ۱۱۷].
«و هرکس جز خدا معبود دیگری را فرا بخواند که هیچ دلیلی بر حقانیت آن ندارد. حساب او با خداست. بی‌گمان کافران رستگار نمی‌شوند».
و هدف از آفرینش انسان‌ها و جن‌ها توحید عبادت است، الله متعال می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦﴾[الذاریات: ۵۶].
«و من جن و انس را جز برای آنکه مرا بندگی کنند نیافریده‌ام».
و توحید الوهیت اول و آخر و ظاهر و باطن دین است، و اولین و آخرین چیزی است که پیامبران الهی به آن دعوت داده‌اند و برای همین پیامبران مبعوث شده‌اند و کتاب‌ها نازل شده، و در میدان جهاد شمشیرها از نیام بیرون کشیده شده و همین توحید الوهیت است که مومنان را از کافران و بهشتیان را از دوزخیان جدا می‌کند، و معنی «لا اله الا الله» همین است، یعنی هیچ معبود به حقّی جز الله نیست. و همه پیامبران به همین دعوت داده،اند و انکار همین نوع توحید امت‌های گذشته را در معرض هلاکت قرار داده است، چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِيٓ إِلَيۡهِ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنَا۠ فَٱعۡبُدُونِ٢٥﴾[الأنبیاء: ۲۵].
«و هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه به او وحی کردیم که هیچ معبود بر حقی جز من نیست. پس مرا بپرستید».
پس توحید ربوبیت مستلزم توحید الوهیت است، چون هرکسی به ربوبیت الله متعال اقرار کند باید فقط و تنها الله را پرستش کند و هیچ کسی را شریک او قرار ندهد، چون مشرکین یک معبود را پرستش نمی‌کردند و این را که فقط الله متعال سزاوار پرستش است و شریکی ندارد نمی‌پذیرفتند و معبودان متعددی را پرستش می‌کرد و گمان می‌بردند که این معبودان آنان را به الله نزدیک می‌کنند، با اینکه اعتراف می‌کردند که این معبودان سود و زیانی نمی‌توانند برسانند، اما با وجود این الله متعال آن مشرکین را مؤمن ننامیده بلکه آنان را به علت شریک کردن دیگران در عبادت او، از شمار کافران قرار داده است پس کسی، که پروردگار و آفریدگار و روزی‌دهنده و متصرف و زنده کننده و میراننده و متصف به همه صفات کمال است و از همه عیب‌ها و کاستی‌ها پاک است و همه چیز در دست اوست، باید معبودی یگانه باشد و شریکی نداشته باشد و عبادت فقط و تنها برای او انجام گیرد.
و از این‌جا اعتقاد اهل سنت در مورد توحید الوهیت با دیگران متفاوت می‌شود و اهل سنت مانند بقیه نمی‌گویند که «لا اله الا الله» یعنی آفریننده‌ای و روزی دهنده‌ای جز الله نیست؛ بلکه از دیدگاه اهل سنت توحید الوهیت تحقق نمی‌یابد مگر با تحقق یافتن معنی «لا اله الا الله» یعنی هیچ معبود به حقی جز الله نیست؛ و این یعنی اینکه توحید الوهیت یعنی تنها الله متعال را عبادت کردن.
و عبادت یعنی اعمال شرعی که بنده مسلمان برای تقرّب جستن به الله متعال انجام دهد تا رضامندی او را به دست آورد و عبادت باور قلبی و اقرار به زبان و عمل با قلب و جوارح، تحقق می‌یابد.
و عبادتی که فقط و تنها برای الله متعال انجام می‌شود صحیح نخواهد بود مگر با دو شرط که عبارتند از:
۱. اخلاص یعنی اینکه عبادت خالص و فقط برای الله متعال انجام شود، چنان که می‌فرماید: ﴿قُلِ ٱللَّهَ أَعۡبُدُ مُخۡلِصٗا لَّهُۥ دِينِي١٤﴾[الزمر: ۱۴].
«بگو: خدا را بندگی می‌کنم در حالی که پرستش را برای او خالص می‌گردانم».
۲. اطاعت از پیامبر جیعنی اینکه الله را به گونه‌ای پرستش کند که او مشروع و مقرر داشته است، و از فرمان ایشان جاطاعت کند و ایشان را در آنچه به آن خبر داده تصدیق کند، و عبادت از لحاظ مکانی و زمانی و کیفیت مطابق فرمان پیامبر جباشد، و از آنچه ایشان جنهی کرده پرهیز کند، و نباید برای داوری به کسی غیر از او مراجعه کنیم و نباید به حکم و فرمان کسی دیگر غیر از او راضی شویم، چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡۚ وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ٧﴾[الحشر: ۷].
«آنچه خداوند از (اموال) اهالی این آبادی‌ها به پیغمبرش ارزانی داشت متعلّق به خدا و پیغمبر و خویشاوندان (پیغمبر) و یتمیان و بینوایان و در راه ماندگان است تا تنها درمیان ثروتمندانِ شما دست به دست نگردد. و آنچه که پیغمبر به شما بدهد آن‌را بگیرید و از آنچه که شما را از آن باز می‌دارد باز آیید. و از خداوند بترسید بی‌گمان خداوند سخت کیفر است».
پس یگانه دانستن الله در عبادت و تنها برای او فروتنی کردن و فقط از او پیروی کردن و تنها او را دوست داشتن، محقق کردن «لا اله الا الله است».
و پیروی از رسول اکرم جو از سنت ایشان و پذیرفتن امر و نهی او و اطاعت مطابق از ایشان جواقعیت بخشیدن به «محمد رسول الله» و محقق کردن آن است.
واقعیت بخشیدن مفهوم «لا اله الا الله» و محقق نمودن آن دو رکن بزرگ دارد که عبارتند از:
نخست: همه انواع عبادت فقط و تنها برای الله انجام گرفته شود.
چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ١٦٣﴾[الأنعام: ۱۶۲-۱۶۳].
«بگو: همانا نماز و قربانی من و زندگی و مرگ من برای خدا، پروردگار جهانیان است. او را هیچ شریکی نیست، و به این فرمان داده شده‌ام و من اولین مسلمان هستم».
دوم اینکه: هیچ چیزی از این عبادت‌ها برای غیرالله انجام نشود.
چنان که می‌فرماید: ﴿فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾[الکهف: ۱۱۰].
«پس هرکس که خواهان دیدار پروردگار خویش است باید کار شایسته کند و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نسازد».
یعنی به مخلوق هیچ چیزی از حقوق و خصوصیت‌های خالق و آفریدگار که بنده توانایی آن را ندارد، داده نشود. یعنی غیر از الله چیزی پرستش نشود و فقط بر الله نماز گزارده شود و برای غیر او سجده برده نشود، و برای غیر از الله نذر و قربانی نشود، و به جز الله بر کسی توکل نشود، و غیر از الله از کسی استعانت نشود، و کسی غیر از الله به فریاد خوانده نشود و دیگر اموری که از خصوصیت‌های الله متعال است برای غیر او انجام نشود.
پس شیوه و راه اهل سنت و الجماعت این است که آنان الله متعال را پرستش کنند و چیزی را شریک او نمی‌سازد، از این رو فقط از الله می‌خواهند و از هیچ کسی جز الله یاری نمی‌طلبند و فقط بر او توکل می‌نمایند و از هیچ کسی جز او نمی‌هراسند، و با طاعت و عبادت او و اعمال صالح به او تقرّب می‌جویند. چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡٔٗا﴾[النساء: ۳۶].
«و خدا را عبادت کنید، و با او چیزی را شریک قرار ندهید».
[۱۸] الوهیت از کلمه «اله» مشتق شده و جمع آن «الهه» است یعنی معبودی که از آن پیروی می‌شود، و یعنی آنچه دل‌ها آن را به عنوان اله و معبود پذیرفته‌اند، و هر آنچه که پرستش می‌شود پرستشگر آن را اله قرار داده است، یعنی کلمه«اله» هم شامل معبود به حق یعنی الله متعال می‌شود و هم به معبود ناحق و باطل که غیر از الله پرستش می‌شود اطلاق می‌شود، ولی «اله» و معبود باید آفریننده، توانا، روزی دهنده، مدبّر بر همه چیز توانا باشد. و آنچه این گونه نباشد معبود و اله نیست، گرچه به ناحق پرستش شود و اله نامیده شود. و کلمه«الله» از اله مشتق شده است و اصل آن الاه است یعنی معبود، و از آن صفت فعلی مشتق نمی‌شود چنان که از خلق و رزق و امثال آن مشتق می‌شود و فقط صفتی بر ذاتی دلالت می‌کند که همان سزاوار بودن الله متعال به پرستش و بندگی می‌باشد.