سخن پایانی
این بود عقیده نخستین گروه امت اسلامی، و این عقیده نبوی و راه درست و راست است که مطابق قرآن و سنت و اقوال سلف امت و ائمه برجسته آن می‌باشد، و راهی است که دل‌های مسلمانان صدر اسلام را احیاء کرد و بوسیله آن به سروری و رهبری رسیدند. پس این عقیده سلف صالح و گروه رستگار و عقیده اهل حدیث و اهل سنت و الجماعت است.
و همچنین عقیده چهار امام ابوحنیفه و شافعی و مالک و احمد رحمهم الله و عقیده جمهور فقها و محدثین و علمای ربانی و پیروان‌شان می‌باشد.
پس برادر مسلمان اگر به دنبال نجات و رستگاری و توفیق هستیم باید عقیده را از سرچشمه زلال آن که ائمه از آن فراگرفته‌اند، فرا بگیریم و در مورد آنچه آنان درباره‌اش سکوت کرده‌اند سکوت کنیم، و به مانند آنان عبادت کنیم و به قرآن و سنت پیامبر جو به اجماع سلف امت و ائمه بزرگ آن و به قیاس صحیح در امور تازه روی داده در پرتو اصول و قواعد آن پایبند باشیم.
و امیرالمومنین عمرسمی‌گوید: «می‌دانم که چه زمانی مردم درست می‌شوند و صلاح می‌یابند و چه وقت فاسد می‌شوند! هرگاه فقه از سوی کوچکتر بیاید بزرگترها آن را بر نمی‌تابند و هرگاه فقط از سوی بزرگترها بیاید کوچک‌ترها می‌پذیرند و هر دو راهیاب می‌شوند» [۲۳۱].
و امیرالمومنین علی ابن علی طالبسمی‌گوید: «نگاه کنید که این علم را از چه کسی فرامی‌گیرید؛ چون آن دین است» [۲۳۲].
و صحابی بزرگوار ابن مسعودسمی‌گوید: «تا وقتی مردم علم را از بزرگان‌شان می‌آموزند بر خیر و نیکی خواهند بود؛ هرگاه آن را از کوچک‌ترهای‌شان و بدترین‌شان فراگیر بگیرند هلاک می‌شوند» [۲۳۳].
و بدان برادر مسلمان که هرکسی که هدایت را از غیر از قرآن و سنت و آنچه سلف صالح از قرآن و سنت فهمیده‌اند، بجوید یا چیزی اضافه بر شریعت بیاورد، بدون تردید در گمراهی آشکار غوطه‌ور است و از صراط مستقیم دور رفته و راهی غیر از راه مومنان در پیش گرفته است. و همچنین بدان که ما همه یقین داریم که اگر بخواهیم به همه سنت‌ها و احادیث کاملاً جامه عمل بپوشانیم قبل از انجام این کار می‌میریم، پس چرا در دین بدعت ایجاد کنیم؟
و رحمت خداوند بر امام مالک باد، او بسیار این شعر را می‌سروده است که:
وخير امور الدين ما کان سنه
وشر الامور الـمحدثات البدائع
[۲۳۴]
بهترین امور دین همان است که سنت باشد و بدترین امور بدعت‌ها هستند و برترین عبادت گزاران و امامشان به اتفاق همه رسول اکرم جاست، پس هر عبادتی که از لحاظ هیئت و مکان و زمان با عبادت او مخالف باشد، بدعت و گمراهی و مردود است، و انجام دهنده‌اش بوسیله آن به خداوند نزدیک نمی‌شود بلکه چنین عبادتی او را بیشتر از الله متعال دور می‌کند. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ثُمَّ جَعَلۡنَٰكَ عَلَىٰ شَرِيعَةٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡرِ فَٱتَّبِعۡهَا وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ١٨﴾[الجاثیه: ۱۸].
«آنگاه تو را بر آئین و راه روشنی از دین قرار دادم، پس، از آن پیروی کن و از خواسته‌‌های آنان‌که نمی‌دانند پیروی مکن».
و می‌فرماید: ﴿وَمَن يَرۡغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبۡرَٰهِۧمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفۡسَهُۥۚ وَلَقَدِ ٱصۡطَفَيۡنَٰهُ فِي ٱلدُّنۡيَاۖ وَإِنَّهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ لَمِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ١٣٠﴾[البقره: ۱۳۰].
«و چه کسی از آیین ابراهیم روی بر می‌تابد، مگر آن کس که خویشتن را خوار دانسته و نشناسد؟! و به راستی او را در دنیا برگزیدیم و او در آخرت از شایستگان است».
و می‌فرماید: ﴿وَمَنۡ أَحۡسَنُ دِينٗا مِّمَّنۡ أَسۡلَمَ وَجۡهَهُۥ لِلَّهِ وَهُوَ مُحۡسِنٞ وَٱتَّبَعَ مِلَّةَ إِبۡرَٰهِيمَ حَنِيفٗاۗ وَٱتَّخَذَ ٱللَّهُ إِبۡرَٰهِيمَ خَلِيلٗا١٢٥﴾[النساء: ۱۲۵].
«و آیین چه کسی بهتر از آیین کسی است که خالصانه خود را تسلیم خدا کرده، و نیکوکار است، و از آیین ابراهیم حنیف پیروی کرده است؟ و خداوند ابراهیم را به دوستی گرفته است».
و تردیدی نیست که راه وحدت مسلمین و رمز قوّت و عزّت و شکوه‌مندی آنان، وحدت عقیده است، عقیده نبوی زلالی که صحابه به آن معتقد بودند، و بوسیله آن در دنیا دادگرانه فرمان‌روایی کردند، و به سروری و رهبری رسیدند.
و کوتاه سخن اینکه:
بدان برادر عزیز که راهی برای بهروزی و بهبودی ما در هر دو جهان، و راهی برای موفقیت دعوت و رسیدن ما و جامعه ما به سرور نیست مگر نخست به امور مهم‌تر بپردازیم و نقطه آغاز دعوت ما توحید خالص باشد. و سیاست و احکام و اخلاق و سلوک و آداب و معاملات خود را براساس آن انجام دهیم و در همه این موارد براساس رهنمود قرآن و سنت و در پرتو فهم سلف امت حرکت کنیم زیرا صراط مستقیم و راه سالم و شیوه استوار همین است که خداوند ما را به آن فرمان داده است، چنان که می‌فرماید: ﴿وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِي مُسۡتَقِيمٗا فَٱتَّبِعُوهُۖ وَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمۡ عَن سَبِيلِهِۦۚ ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٥٣﴾[الأنعام: ۱۵۳].
«و این راهِ راست من است، پس، از آن پیروی کنید و از (دیگر) راه‌ها پیروی مکنید، که شما را از راه خدا پراکنده می‌سازد. این‌ها چیزهایی هستند که خداوند شما را بدان سفارش نموده است تا پرهیزگار شوید».
و عقیده سلف تنها راهی است که حالت و اوضاع امت را سامان می‌دهد. از خداوند برتر و توانا مسئلت می‌نمائیم که همان گونه که ما را بر شیوه و راه سلف رهنمود گردانده ما را از آنان بگرداند و ما را همراه آن‌ها زیر پرچم محمد مصطفی جحشر کند، و از آن که ما را هدایت کرده و توفیق داده دل‌هایمان را منحرف نگرداند، و از او می‌خواهیم که ما را از بندگان صالح و عابد و عالم و عامل و فعال در راه خویش بگرداند، بی‌گمان او تواناست و او شنوای اجابت کننده است.
وصلى الله وسلم وبارك على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم
[۲۳۱] جامع بیان العلم/ص۲۴۷. [۲۳۲] الکفایه فی علم الروایه خطیب/ص۱۹۶. [۲۳۳] جامع بیان العلم /ص۲۴۸. [۲۳۴] الاعتصام شاطبی.