رکن سوّم: ایمان به کتاب‌ها
اهل سنت ایمان و اعتقاد قطعی دارند که الله متعال بر پیامبرانش کتاب‌هایی نازل کرده که در آن امر و نهی و وعده و وعید او و آنچه از بندگانش خواسته در آن بیان شده است، و تعداد آن کتاب‌ها را فقط الله متعال می‌داند که آن را نازل کرده است. چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ كُلٌّ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِ﴾[البقرة: ۲۸۵].
«پیامبر به آنچه از جانب پروردگارش بر او نازل شد ایمان آورد، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و پیامبرانش ایمان آوردند».
و همه این کتاب‌ها سرشار از هدایت و نور بوده و شفابخش دل‌ها بوده است و الله متعال آن را بر پیامبرانش نازل کرده تا همه بشریت هدایت شوند، چنان که می‌فرماید:
﴿الٓرۚ كِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ إِلَيۡكَ لِتُخۡرِجَ ٱلنَّاسَ مِنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ بِإِذۡنِ رَبِّهِمۡ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡحَمِيدِ١﴾[إبراهیم: ۱].
«الف. لام. راء. این کتابی است که آن را بر تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون بیاوری، به سوی راه خداوندِ پیروزمند ستوده».
و از جمله این کتاب‌ها که در قرآن و سنت نام برده شده‌اند می‌توان قرآن، تورات، و انجیل و زبور و صحیفه‌های ابراهیم و موسی را نام برد، و بزرگ‌ترین آن تورات و انجیل و قرآن است و بزرگ‌ترین این سه تا و برترین آن و ناسخ آن قرآن عظیم است. و الله متعال حفظ هیچ یک از این کتاب‌ها را به عهده نگرفته جز قرآن کریم؛ بلکه الله متعال از علما و خدا پرستان خواسته که از آن پاسداری کنند اما آن‌ها نکرده‌اند و به گونه شایسته آن را حفاظت نکرده، و در نتیجه مورد تغییر و تبدیل قرار گرفته‌اند، و اصول آن را از بین رفته و احکام آن تغییر داده شده است، و اولین کتابی که تحریف شد تورات بود.
و اهل سنت و الجماعت معتقدند که ایمان داشتن به کتاب‌های سابق ایمانی مجمل است که با قلب و زبان باید آن را پذیرفت، اما ایمان به قرآن مفصّل است که باید به قلب و زبان به آن اقرار کرد و از آنچه در آن آمده پیروی کرد و در همه چیز آن را داور قرار داد و قرآن:
کلام پروردگار جهانیان و کتاب روشنگر و ریسمان محکم الهی است که تلاوت آن عبادت است و الله متعال آن را بر پیامبرش محمدبن عبدالله نازل کرده تا پایان بخش کتاب‌های آسمانی باشد همان طور که محمد خاتم و آخرین پیامبر الهی است و قرآن باید راه و شیوه امت باشد و مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون می‌آورد و آنان را به سوی نیکویی و راه راست هدایت می‌کند.
و الله متعال در آن اخبار گذشت‌گان و آیندگان و سیره انبیاء و صالحان و آفرینش آسمان‌ها و زمین و آنچه در آن است، و حلال و حرام و اصول آداب و اخلاق و احکام عبادات و معاملات، و پاداش مومنان و کافران را بیان کرده است و در آن بهشت که سرای مومنان است و دوزخ که سرای کافران است را توصیف نموده و قرآن را شفابخش دل‌ها و روشنگر همه چیز و هدایت و رحمتی برای مومنان قرار داده است. چنان که می‌فرماید: ﴿وَنَزَّلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ تِبۡيَٰنٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٗ وَبُشۡرَىٰ لِلۡمُسۡلِمِينَ﴾[النحل: ۸۹].
«و کتاب را بر تو نایل کردیم که بیانگر همه چیز و وسیلۀ هدایت و مایۀ رحمت و مژده رسان مسلمانان است».
و همه امت باید از آن پیروی کنند و آن را داور قرار دهند و به احکام آن باز گردند و همراه آن نیز از سنّت صحیح پیامبر جپیروی کنند.
چون الله متعال پیامبرش را به سوی انسان‌ها و جن‌ها مبعوث کرد تا آنچه از سوی الله متعال برای‌شان فرو فرستاده شده را بیان کند چنان که می‌فرماید: ﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ﴾[النحل: ۴۴].
«و قرآن را بر تو نازل کردیم تا برای مردم چیزی را که برای آنان نفرستاده شده است روشن سازی، و تا آنان بیندیشند».
و اهل سنت و الجماعت ایمان دارند که قرآن کلام حقیقی الله متعال است –هم حروف و هم معانی آن ـ از او سرزده و به او باز می‌گردد، نازل کرده شده و آفریده شده است. و الله متعال به صورت حقیقی با صدایی که شنیده می‌شود ـ به گونه‌ای که شایسته شکوه و عظمت اوست ـ به آن سخن گفته و جبرئیل آن را فرا گرفته و از الله متعال آن را شنیده و سپس آن را به محمد جرسانیده است و محمد جاز او شنیده و فرا گرفته و در دلش حفظ کرده و آن را به اصحاب خود رسانده و از آن‌ها به امت ایشان جرسیده است، و با قرآن امت‌ها بیم داده شده‌اند و آن را خداوند حکیم و آگاه به زبان روشن عربی نازل فرموده، و به صورت متواتر به ما نقل شده که به گونه‌ای که هیچ شکّی در آن نیست. چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿وَإِنَّهُۥ لَتَنزِيلُ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ١٩٢ نَزَلَ بِهِ ٱلرُّوحُ ٱلۡأَمِينُ١٩٣ عَلَىٰ قَلۡبِكَ لِتَكُونَ مِنَ ٱلۡمُنذِرِينَ١٩٤ بِلِسَانٍ عَرَبِيّٖ مُّبِينٖ١٩٥﴾[الشعراء: ۱۹۲-۱۹۵].
«و همانا این (قرآن) فرو فرستادۀ پروردگار جهانیان است. آن را فرود آورده است. (آن را) بر دل تو (نازل کرده است) تا از بیم‌دهندگان باشی. به زبان عربی روشن».
و به صورت مکتوب همانند تورات نازل نشده و تمام آن یک‌جا و یکدفعه بر رسول خدا جنازل نشده است، بلکه به صورت تدریجی بر حسب رخدادها یا در پاسخ به پرسش و یا بر حسب اقتضای اوضاع در مدت بیست و سه سال نازل گردیده است.
و قرآن کریم در لوح محفوظ نوشته شده است و در سینه‌ها حفظ گردیده و با زبان‌ها تلاوت می‌شود و در اوراق نوشته شده است و دارای سوره‌هایی محکم و روشن و آیاتی روشنگر و حروف و کلمات است، بخشی از آن محکم و بخشی از آن متشابه است، و ناسخ و منسوخ و خاص و عام و امر و نهی دارد، و الله متعالی می‌فرماید: ﴿إِنَّهُۥ لَقُرۡءَانٞ كَرِيمٞ٧٧ فِي كِتَٰبٖ مَّكۡنُونٖ٧٨ لَّا يَمَسُّهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُطَهَّرُونَ٧٩ تَنزِيلٞ مِّن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٨٠﴾[الواقعة: ۷۷-۸۰].
«که این (کتاب) قرآنی گران قدر است. در کتابی پنهان قرار دارد. جز پاکان به آن دست نمی‌رساند. از (سوی) پروردگار جهانیان نازل شده است».
و می‌فرماید: ﴿بَلۡ هُوَ ءَايَٰتُۢ بَيِّنَٰتٞ فِي صُدُورِ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ﴾[العنکبوت: ۴۹].
(بلکه آن (قرآن) آیات روشنی است که در سینه‌های دانش یافتگان است».
و اهل سنت و الجماعت
بر تعداد سوره‌های قرآن و آیات و کلمات و حروف آن اتفاق و اجماع دارند، و هرکسی را که سوره یا آیه یا کلمه و یا حرفی از آن را انکار کند یا به آن بیفزاید یا از آن بکاهد یا گمان برد که آیات قرآنی دارای تناقض یا خرافات هستند، کافر می‌شمارد.
بنابراین ایمان قطعی دارند که همه آیات قرآن از سوی الله متعال نازل گردیده و به طریق تواتر قطعی که هیچ تردیدی در آن نیست به ما رسیده است.
و قرآن کریم:
بزرگ‌ترین معجزۀ جاویدان پیامبر اسلام محمد بن عبدالله جاست، که اسلوب و نظم و علوم و حکم و قانون‌گذاری و اخبار و تاثیر آن و وعده و وعیدش همه معجزه‌اند، و آخرین کتاب آسمانی است که منسوخ نمی‌شود و تغییر نمی‌یابد و الله متعال متکفّل شده که آن را از هر گونه تحریف یا تغییر و کمی و زیادی تا روزی که آن را از زمین بلند می‌کند که قبل از روز قیامت است، حفاظت کند و می‌فرماید: ﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ٩﴾[الحجر: ۹].
«بی‌گمان ما قرآن را فرو فرستاده‌ایم و قطعاً خود نگهبان آن هستیم».
و قرآن کریم:
در دوران پیامبر جو زیر نظر ایشان نوشته شده است، چنان که تعدادی از برگزیده‌گان صحابه کاتبان وحی بودند. و از پیامبر ججدا نمی‌شدند و همه آنچه از قرآن نازل می‌شد را می‌نوشتند و پیامبر ججای هر آیه‌ای را در سوره‌اش به آن‌ها نشان می‌داد، سپس قرآن در زمان خلافت ابوبکر صدیق در مصحف جمع‌آوری گردید و در زمان عثمان بر یک حرف و شیوه جمع‌آوری شد که برجستگان صحابه و نویسندگان وحیشبر آن اشراف داشتند.
و قرآن کریم:
مشتمل بر ۱۱۴ سوره است که ۸۶ سوره‌اش در مکّه و ۲۸ سوره‌اش در مدینه نازل شده است و سوره‌هایی که قبل از هجرت نبوی نازل شده‌اند مکّی نامیده می‌شوند و به سوره‌هایی که بعد از هجرت نازل شده است مدنی گفته می‌شود و ۲۹ سوره از آن با حروف مقطّعات آغاز می‌شود و اهل سنت و الجماعت
به تعلیم قرآن و آموختن و حفظ آن و تلاوت آن با صدای خوب و گوش فرا دادن به آن وقتی تلاوت می‌شود و تفسیر آن بر شیوه سلف امت و عمل به احکام آن در همه موارد، اهتمام می‌وزند چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿كِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ إِلَيۡكَ مُبَٰرَكٞ لِّيَدَّبَّرُوٓاْ ءَايَٰتِهِۦ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٢٩﴾[ص: ۲۹].
«(این) کتابی است که پر خیر و برکت که آن‌را بر تو فرو فرستاده‌ایم تا دربارۀ آیه‌هایش بیاندیشند و خردمندان پند گیرند».
و با تلاوت قرآن الله متعال را عبادت می‌کنند. چون در مقابل خواندن هر حرفی از قرآن به خواننده یک نیکی پاداش می‌رسد و هر نیکی ده برابر می‌شود. چنان که رسول اکرم جفرموده است: «هرکسی حرفی از کتاب الله متعال را بخواند در مقابل آن به او یک نیکی پاداش می‌رشد و هر نیکی ده برابر می‌شود و نمی‌گویم: الم یک حرف است، بلکه الف یک حرف، و لام یک حرف و میم یک حرف دیگر» [۳۸].
و اهل سنت و الجماعت
تفسیر قرآن را با رأی محض مجاز نمی‌دانند چون چنین کاری یعنی درباره الله بدون علم و آگاهی سخن گفتن و این کار شیطان است. چنان که الله متعال می‌فرماید: يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ حَلَٰلٗا طَيِّبٗا وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٌ١٦٨ إِنَّمَا يَأۡمُرُكُم بِٱلسُّوٓءِ وَٱلۡفَحۡشَآءِ وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ١٦٩﴾[البقره: ۱۶۸-۱۶۹].
«ای مردم! از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید و از گامهای شیطان پیروی نکنید همانا او دشمن آشکار شماست. همانا شیطان شما را به بدی و زشتی فرمان می‌دهد و اینکه آنچه را که نمی‌دانید به خدا نسبت دهید».
بلکه قرآن را با قرآن تفسیر می‌کنند و مجمل را بر آنچه بیان شده عرضه می‌کنند و مطلق را بر مقید حمل می‌کنند و عام را بر خاص و متشابه را در پرتو محکم تفسیر می‌کنند و قرآن را با سنت صحیح نبوی تفسیر می‌کنند و سپس با اقوال صحابه و سپس با اقوال تابعین و بعد از آن در پرتو زبان عربی که قرآن به آن نازل شده تفسیر می‌کنند و بعد از آن در پرتو این منابع اجتهاد می‌کنند و به ضوابط شرعی مقید می‌باشند و از قواعد آن بیرون نمی‌روند، و این گونه بین روایت و نظر و فکر جمع می‌کنند.
[۳۸] صحیح سنن ترمذی آلبانی.