سلف در اصطلاح
وقتی علمای سلف کلمه اعتقاد را بکار برند تعریف‌شان از این واژه بر کسانی‌که در سه قرن برتر می‌زیسته‌اند یعنی صحابه و تابعین و یا صحابه و تابعین و پیروان آن‌ها صدق می‌کند و بر همین محور دور می‌زند. کسانی‌که رسول اکرم جبه نیکویی آنان شهادت داده است، پس آنانی که در این قرن‌های مبارک می‌زیسته‌اند مطلقاً برترین افراد این امت بشمار می‌روند. صدیقان و شهدا و صالحان از آن‌ها بوده‌اند و پیشوایان دینی که الله متعال برای همراهی پیامبرش جانتخاب کرده، از آنان بوده‌اند و آنان راسخان در علم و راه یافتگان به رهنمود پیامبر جو پاسداران سنت ایشان جبوده‌اند و آنان نشانه‌های هدایت و چراغ‌هایی هستند که تاریکی را روشن می‌نمایند، و بعد از آنان علمای راستین اسلام و ائمه برجسته که به امامت و فضل و پیروی نمودن‌شان از سنت و امامت در آن، و به دوری گزیدن‌شان از بدعت گذاری و برحذر داشتن دیگران از آن، شهادت داده شده است و دیگر کسانی‌که امت بر امامت و عظمت جای‌گاه دینی آنان اتفاق نموده است؛ از این رو دوران نخستین اسلام سلف صالح نامیده می‌شود. الله متعالی می‌فرماید: ﴿وَمَن يُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَيَتَّبِعۡ غَيۡرَ سَبِيلِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا ١١٥﴾[النساء: ۱۱۵].
«و هرکس با پیامبر مخالفت کند پس از اینکه هدایت برای او روشن شده است، و راهی غیر از راه مؤمنان را درپیش گیرد، او را به همان جهتی که روی خود را بدان کرده است رها می‌کنیم، و او را وارد جهنم می‌کنیم، و او را در آن می‌سوزانیم و چه بد جای‌گاهی است!».
و می‌فرماید: ﴿وَٱلسَّٰبِقُونَ ٱلۡأَوَّلُونَ مِنَ ٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ وَٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُم بِإِحۡسَٰنٖ رَّضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي تَحۡتَهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدٗاۚ ذَٰلِكَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ١٠٠﴾[التوبة: ۱۰۰].
«و پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و کسانی‌که به نیکوکاری از آنان پیروی کردند، و راه ایشان را به خوبی پیمودند، خداوند از آنان خشنود است، و آنان از او خشنودند، و خداوند برای‌شان باغ‌هایی آماده کرده است که از زیر (درختان) آن رودها روان است که در آن‌جا همیشه جاودانند، این است کامیابی بزرگ».
و رسول اکرم جمی‌فرماید: «بهترین مردم کسانی‌اند که در قرن من هستند سپس کسانی‌که بعد از آن‌ها می‌آیند و سپس کسانی‌که بعد از آنان می‌آیند» [۶].
رسول الله و صحابه و تابعین سلف این امت هستند، و هرکسی که به آنچه رسول الله و صحابه‌اش و پیروان‌شان به آن دعوت می‌داده‌اند دعوت دهد بر شیوه و راه سلف قرار دارد و تعیین زمانی در این مورد شرط نیست، بلکه موافقت با قرآن و سنت در عقیده و احکام و سلوک با فهم سلف صالح، شرط است، پس هرکسی مطابق با قرآن و سنت عمل کند از پیروان سلف است، گرچه از آن‌ها از لحاظ زمانی و مکانی دور باشد و هرکسی با آنان مخالف باشد از آن‌ها نیست حتی اگر در میان آن‌ها زندگی کرده باشد.
و امام سلف صالح رسول الله جاست چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيۡنَهُمۡۖ تَرَىٰهُمۡ رُكَّعٗا سُجَّدٗا يَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٗاۖ سِيمَاهُمۡ فِي وُجُوهِهِم مِّنۡ أَثَرِ ٱلسُّجُودِۚ ذَٰلِكَ مَثَلُهُمۡ فِي ٱلتَّوۡرَىٰةِۚ وَمَثَلُهُمۡ فِي ٱلۡإِنجِيلِ كَزَرۡعٍ أَخۡرَجَ شَطَۡٔهُۥ فَ‍َٔازَرَهُۥ فَٱسۡتَغۡلَظَ فَٱسۡتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِۦ يُعۡجِبُ ٱلزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ ٱلۡكُفَّارَۗ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنۡهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمَۢا ٢٩﴾[الفتح: ۲۹].
«محمّد فرستاده‌ی خداست، و کسانی‌که با او هستند بر کافران سخت‌گیر و درمیان خود مهربانند. آنان‌را در حال رکوع و سجده می‌بینی که همواره فضل و خشنودی خدای را می‌جویند. نشانه‌ی ایشان بر اثر سجده در چهره‌های‌شان نمایان است. این وصف آنان در تورات است، و امّا توصیفشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌هایش را بیرون زده و آن‌ها را نیرو داده و سخت نموده، پس بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد، به گونه‌ای که کشاورزان را شگفت‌زده می‌سازد تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند. خداوند به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند آمرزش و پاداششی بزرگ وعده داده‌است».
و الله متعال اطاعت از خود و اطاعت از پیامبرش را در کنار هم بیان کرده است چنان که می‌فرماید: ﴿وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَعَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمَ ٱللَّهُ عَلَيۡهِم مِّنَ ٱلنَّبِيِّۧنَ وَٱلصِّدِّيقِينَ وَٱلشُّهَدَآءِ وَٱلصَّٰلِحِينَۚ وَحَسُنَ أُوْلَٰٓئِكَ رَفِيقٗا ٦٩﴾[النساء :۶۹].
«و هرکس از خدا و پیامبر اطاعت کند پس ایشان همنشین کسانی خواهند بود که خدا به آنان نعمت داده‌است از پیامبران و صدیقان و شهیدان و شایستگان، و آنان چقدر دوستان خوبی هستند!».
و اطاعت از پیامبر جرا اطاعت از خود قرار داده است چنان که می‌فرماید: ﴿مَّن يُطِعِ ٱلرَّسُولَ فَقَدۡ أَطَاعَ ٱللَّهَۖ وَمَن تَوَلَّىٰ فَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ عَلَيۡهِمۡ حَفِيظٗا٨٠﴾[النساء: ۸۰].
«هرکس از پیامبر پیروی نماید به راستی که از خدا پیروی کرده است، و هرکس روی گرداند ما تو را به عنوان مراقب و نگاهبان آن‌ها نفرستاده‌ایم».
و الله متعال بیان می‌دارد که پیروی نکردن از رسول الله جهمه اعمال نیک را نابود و به باد هوا می‌فرستد. چنان که می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَكُمۡ٣٣﴾[محمد: ۳۳].
«ای مؤمنان! از خدا و پیامبر اطاعت کنید و کارهای خود را باطل مگردانید».
و الله متعال ما را از مخالفت با فرمان پیامبر جبرحذر داشته و می‌فرماید: ﴿وَمَن يَعۡصِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُۥ يُدۡخِلۡهُ نَارًا خَٰلِدٗا فِيهَا وَلَهُۥ عَذَابٞ مُّهِينٞ١٤﴾[النساء: ۱۴].
«و هرکس از خدا و پیامبرش سرپیچی و از حدود الهی تجاوز نماید، خداوند او را وارد آتشی می‌کند که همیشه در آن باقی می‌ماند و برای او است عذابی خوارکننده».
و الله متعال به ما فرمان داده که به اوامر پیامبر جعمل کنیم و از آنچه نهی کرد دوری نمائیم. چنان که می‌فرماید: ﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡۚ وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ٧﴾[الحشر: ۷].
«آنچه خداوند از (اموال) اهالی این آبادی‌ها به پیغمبرش ارزانی داشت متعلّق به خدا و پیغمبر و خویشاوندان (پیغمبر) و یتمیان و بینوایان و در راه ماندگان است تا تنها درمیان ثروتمندانِ شما دست به دست نگردد. و آنچه که پیغمبر به شما بدهد آن‌را بگیرید و از آنچه که شما را از آن باز می‌دارد باز آیید. و از خداوند بترسید بی‌گمان خداوند سخت کیفر است».
و الله متعال به ما فرمان داده که پیامبرش جرا در تمام امور زندگی خویش داور قرار دهیم و به حکم و فرمان ایشان جمراجعه کنیم. چنان که می‌فرماید: ﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيۡتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسۡلِيمٗا٦٥﴾[النساء: ۶۵].
«اما، نه! به پروردگارت سوگند که آنان ایمان نمی‌آورند تا تو را در درگیری‌ها و اختلافات خود داور قرار ندهند، و سپس ملالی از داوری تو در دل خود نداشته و کاملاً تسلیم باشند».
و الله متعالی برای ما بیان کرده که پیامبرش جالگوی نیکو و شایسته و بهترین نمونه والگویی است که باید از او پیروی کرد و به وی اقتدا نمود. چنان که می‌فرماید: ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن كَانَ يَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡيَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَكَرَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا٢١﴾[الأحزاب: ۲۱].
«به راستی برای کسی از شما که به (پاداش) خداوند و روز قیامت امید می‌دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند، در (سیرۀ) پیامبر خدا سرمشقی نیکو است».
و الله متعالی رضامندی خویش را همراه رضامندی پیامبر جبیان کرده است. چنان که می‌فرماید: ﴿يَحۡلِفُونَ بِٱللَّهِ لَكُمۡ لِيُرۡضُوكُمۡ وَٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥٓ أَحَقُّ أَن يُرۡضُوهُ إِن كَانُواْ مُؤۡمِنِينَ٦٢﴾[التوبة: ۶۲].
«برای‌تان به خدا سوگند می‌خورند تا شما را خشنود کنند، حال آنکه اگر آنان مؤمن هستند، خدا و پیامبرش سزاوارترند که خوشنودشان سازند».
و پیروی کردن از پیامبرش جرا نشانه محبت بااوتعالی قرار داده و می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٣١ قُلۡ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡكَٰفِرِينَ٣٢﴾[آل عمران: ۳۱-۳۲].
«بگو: اگر شما خدا را دوست دارید، پس از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهان‌تان را بیامرزد، و خداوند بخشندۀ مهربان است. بگو : از خدا و رسولش فرمان ببرید پس اگر روی‌گردان شدند، بدانند که او، کافران را دوست ندارد».
از این رو سلف صالح به هنگام اختلاف قرآن و سنت را مرجع قرار می‌دادنند، چنان که الله متعالی می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡۖ فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِي شَيۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن كُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ ذَٰلِكَ خَيۡرٞ وَأَحۡسَنُ تَأۡوِيلًا٥٩﴾[النساء: ۵۹].
«ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! از خدا و پیامبر و از اولی الامر مسلمان اطاعت کنید و اگر در چیزی اختلاف کردید آن را به خدا و پیامبر برگردانید، اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید این برای شما بهتر و خوش فرجام‌تر است».
و برترین سلف بعد از رسول اکرم جصحابهشبوده،اند، کسانی‌که دین خود را با صدق و اخلاص و با علم و عمل از رسول اکرم جفراگرفته‌اند، همان طور که الله متعال در کتابش آننا را این گونه توصیف می‌نماید: ﴿مِّنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ رِجَالٞ صَدَقُواْ مَا عَٰهَدُواْ ٱللَّهَ عَلَيۡهِۖ فَمِنۡهُم مَّن قَضَىٰ نَحۡبَهُۥ وَمِنۡهُم مَّن يَنتَظِرُۖ وَمَا بَدَّلُواْ تَبۡدِيلٗا٢٣﴾[الأحزاب: ۲۳].
«از مؤمنان کسانی هستند که آنچه را با خداوند بر آن پیمان بسته بودند تحقّق بخشیدند، پس برخی از آنان قرارشان را به انجام رساندند و برخی نیز در انتظارند و آنان هیچ‌گونه تغییر و تبدیلی (در عهد و پیمان خود) نداده‌اند».
پس کسانی‌که بعد از آن‌ها بوده‌اند که به نام تابعین و شاگردان آن‌ها شناخته می‌شوند، و کسانی‌که پیرو آنان بوده‌اند و کسانی‌که رسول اکرم جدربارۀ آنان فرموده است: «شما را به اصحابم و کسانی‌که بعد از آن‌ها می‌آیند و کسانی‌که بعد از آن‌ها خواهند بود توصیه می‌کنم» [۷].
«بهترین مردم کسانی‌اند که در قرن من قرار دارند و سپس کسانی‌که بعد از آن‌ها می‌آیند و سپس کسانی‌که بعد از آن‌ها خواهند بود» [۸].
بنابراین صحابه و پیروان‌شان از دیگران به پیروی شایسته‌تر و سزاوارترند، بخاطر صداقتی که در ایمان و اخلاصی که در عبادت‌های خود داشته‌اند و آنان پاسداران عقیده و حامیان شریعت بوده‌اند که با گفتار و کردار به آن عمل می‌کرده‌اند و پرچم‌داران حقیقی و راستین آن بوده‌اند از این رو الله متعال آنان را برای نشر و گسترش دین خود و تبلیغ سنت و آئین پیامبر جبه همه مردم، انتخاب کرده است.
و از عبدالله بن عمربروایت است که رسول اکرم جفرمود: «امت من به هفتاد و سه گروه تقسیم می‌شود، همه در دوزخ خواهند بود جز یک گروه. او گفت: آن گروه کدام است ای رسول خدا ج؟ فرمود: آن که بر راهی باشد که من و اصحابم و بر آن هستیم» [۹].
و هرکسی‌که راه سلف صالح را در پیش بگیرد و به آنان اقتدا کند سلفی گفته می‌شود و این گونه به آنان منسوب می‌شود و از کسانی‌که مخالف منهج و راه سلف هستند و راهی غیر از راه آنان را در پیش گرفته‌اند، متمایز می‌گردند. الله متعالی می‌فرماید: ﴿وَمَن يُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَيَتَّبِعۡ غَيۡرَ سَبِيلِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا١١٥﴾[النساء: ۱۱۵].
«و هرکس با پیامبر مخالفت کند پس از اینکه هدایت برای او روشن شده است، و راهی غیر از راه مؤمنان را درپیش گیرد، او را به همان جهتی که روی خود را بدان کرده است رها می‌کنیم، و او را وارد جهنم می‌کنیم، و او را در آن می‌سوزانیم و چه بد جای‌گاهی است!».
و هر مسلمانی که با خود و پروردگارش صادق است نمی‌تواند جز اینکه به انتساب به سلف و به عمل به رهنمود آنان، افتخار کند.
و کلمه «سلفی» و...... اصطلاحی و علمی آن نشانه راه و روش سلف صالح در فراگیری اسلام راستینی که رسول اکرم جآورده و فهمیدن آن مطابق مراد پیامبر و اجرای آن در اعتقاد و گفتار و عمل، قرار گرفته است. از این رو سلفی‌گری یعنی التزام به قرآن و سنت صحیح پیامبر ج، التزامی کامل و صادقانه و واضح و التزامی در ظاهر و باطن، و سلفی‌گری یعنی التزام به آنچه سلف صالح یعنی نسل‌های سه قرن برتر اسلام ملتزم بوده‌اند، آنان که بدعت گذاری نکردند و در دین نوآوری ننمودند و طوفان هواپرستی‌ها و فتنه‌ها آنان را منحرف نکرد، سلفی یعنی کسانی‌که می‌کوشند که همانند سلف صالح باشند.
[۶] بخاری و مسلم. [۷] صحیح سنن ترمذی آلبانی. [۸] بخاری و مسلم. [۹] صحیح سنن ترمذی آلبانی.