سبب نزول آیه
اولا: آنچه که شما به عنوان یک دلیل خارج از نص می‌خواهید دلیل اصلی خود را با آن ثابت کنید یعنی شأن نزول آیه، خود یک ادعای نادرست است، شما چگونه در مهمترین اصل دینتان به دلیلی تکیه می‌کنید که درست نیست؟! درباره شأن نزول این آیه سه سند آمده که هر سه تای آن ضعیف است.
در سند اول یکی از راویانش ایوب بن سوید است که درباره مورد اعتماد بودن او تردید بسیار است، امام احمد / می‌فرماید: او ضعیف است، ابن معین / می‌فرماید: «لیس بشي یسرق الأحادیث» او چیزی نیست، احادیث را می‌دزدد[٢٣].
در سند دوم یکی از راویانش غالب بن عبیدالله العقیلی الجزری است، ابن‌معین / می‌فرماید: لیس بثقه، او قابل اعتماد نیست، امام دار قطنی / و دیگران می‌گویند: متروک است، یعنی علماء حدیث او را ترک کرده‌اند[٢٤].
و در سند سوم یکی از راویانش محمد بن سلمه بن کهیل است. علامه جوزجانی درباره او می‌فرماید:وهن الحدیث، احادیثش سست است و ابن عدی / بعد از بیان جرحش چند حدیث منکر و نادرست از او روایت کرده است[٢٥].
در این زمینه مطالب بیشتری هست که اینجا جایش نیست هدف ما در اینجا فقط یاد آوری، آنهم با کوتاه‌ترین عبارات ممکن بود.
این سند روایتی است که مدعی هستند، بر اساس آن آیه کریمه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ﴾ درباره علی س نازل شده است.
بیایید از باب مماشات با شما همگام شویم، آیا شما می‌توانید صحت این حدیث را ثابت کنید؟!! حتی بر اساس منهج و روشی که (اصولی‌های شما با وجود مخالفت شدید اخباری‌ها)برای تصحیح و تضعیف احادیث به تقلید از اهل سنت برای خود اختراع کرده‌اید؟!
دوم: اینکه در شأن نزول آیه کریمه«إنما ولیکم الله» روایت دیگری نیز آمده است، اگر چه این روایت ضعیف است، اما از روایت اول بهتر و از لحاظ عقلی به دلالت آیه نزدیکتر است.
امام مفسرین علامه محمد بن جریر طبری (۲۲۴-۳۰۲هـ) آن را پیش از روایت قبلی آورده است، دقت کنید که ابن جریر این روایت را هنگامی آورده که آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ﴾را به«ولایت ایمانی» تفسیر کرده و نه «ولایت امامی»!
ایشان می‌فرماید: سخن در تفسیر این فرموده خداوند متعال:
﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُمۡ رَٰكِعُونَ٥٥﴾[المائدة: ٥٥].
«مقصود خداوند متعال در آیه کریمه این است که: ای مؤمنان جز الله و رسولش و نیز مؤمنانی که صفتشان را الله متعال بیان فرمود، شما را ناصر و مددکاری نیست، و اما یهود و نصارا، که خداوند متعال به شما دستور داد که از ولایت و دوستی آنان اظهار بیزاری کنید و شما را نهی فرمود، که از آنان ولی و دوست انتخاب نکنید، آن‌ها برای شما دوست و ولی و یاور نیستند بلکه آن‌ها دوست و ولی یکدیگرند، پس از آنان دوست و ولی و مددکار انتخاب نکنید».
سپس می‌فرماید:
«وگفته شده که این آیه درباره عباده بن صامت س نازل شده است، هنگامی که او از دوستی یهود بنی قینقاع و پیمان آنان اظهار بیزاری نمود، و به جمع رسول خدا صلی الله علیه وآله وآله و آله و سلم و مؤمنان پیوست».
امام ابن جریر طبری / همچنین با سند خودش روایت می‌کند که:
«هنگامی که یهود بنی قینقاع با رسول خدا ج جنگیدند، عباده بن صامت (که از بنی عوف بن خزرج بود) از آن‌ها برید و از پیمان آنان اظهار بیزاری کرد و به خدا و رسولش پیوست، و فرمود: (أتولی الله و رسوله والمؤمنين) من با خدا و رسولش و با مؤمنان دوستی می‌کنم، و از پیمان کفار و دوستی آنان بیزاری می‌جویم. درباره او نازل شد که: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُمۡ رَٰكِعُونَ٥٥﴾[المائدة: ٥٥].
زیرا عباده فرموده بود (أتولی الله ورسوله والذین آمنوا) من با خدا و رسولش و با مؤمنان دوستی می‌کنم، و از دوستی بنی قینقاع بیزاری جسته بود».
سپس علامه ابن جریر طبری:
«از أبو جعفر (امام) محمد باقر / روایت می‌کند که ایشان آیه کریمه مذکور را به ولایت و دوستی تمام مؤمنین تفسیر کرده‌اند».
امام بن جریر / همچنین با سند خودش و نیز ابن ابی حاتم و دیگران:
«از عبدالملک بن سلیمان شاگرد أبوجعفر(امام) محمد باقر / روایت می‌کنند که از حضرت باقر / پرسیدم در آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُمۡ رَٰكِعُونَ٥٥﴾[المائدة: ٥٥].
مراد از «الذین آمنوا» چه کسانی هستند؟ فرمودند: الذین آمنوا کسانی که ایمان آوردند، گفتیم: (یعنی عبدالملک تنها نبود که سؤال می‌کرد کسان دیگری هم با او بوده‌اند) به ما خبر رسیده است که این آیه درباره علی بن ابی طالب نازل شده است؟! فرمودند: علی نیز از جمله مؤمنان است».
خواننده گرامی! این تحقیق مختصر درباره روایات و بیان اختلاف آن‌ها درباره شأن نزول آیه کریمه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُمۡ رَٰكِعُونَ٥٥﴾[المائدة: ٥٥] و اینکه هیچکدام از آن‌ها صحیح نیست، همه این‌ها را ما فقط از باب یاد آوری عرض کردیم و نه برای استدلال.
و علت یاد آوری این بود که بعضی علمای شیعه آگاهانه یا نا آگاهانه مدعی می‌شوند که اهل سنت نیز عقیده دارند این آیه کریمه درباره علی س نازل شده است!!
و بعضی با کمال حیرت و شگفتی آنقدر بی‌انصافی می‌کنند که بدون بیان ضعف این روایات، وانمود می‌کنند که گویا اهل سنت اتفاق نظر دارند که این آیه درباره علی نازل شده است!!
پس ما کل این مبحث و نقدی که بر آن کردیم را از باب مماشات ذکر کردیم. در حالی که ما برای اثبات ارکان ایمان جز آیات صریح قرآن کریم استدلال به هر چیز دیگری از جمله همین شأن نزول را جایز نمی‌دانیم! هرگز، ارکان ایمان فقط باید با نص صریح و قاطع قرآن کریم ثابت شود.
[٢٣]- تهذیب التهذیب١/٣٥٤.
[٢٤]- میزان الاعتدال٣/٣٣١
[٢٥]- میزان الاعتدال٣/٥٦٨.