زمان و مکان خطبه غدیر
علما تاریخ و سیرت، به خوبی می‌دانند که «حجة الوداع» آخرین و مهم ترین سفر رسول الله صبود. پس از فتح مکه، طبق بشارت قرآنی﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ ١ وَرَأَيۡتَ ٱلنَّاسَ يَدۡخُلُونَ فِي دِينِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجٗا ٢﴾[النصر: ۱-۲]. «چون یاری خدا و پیروزی فرا رسد و ببینى که مردم دسته‌دسته در دین خدا درآیند» مردم، گروه گروه مشرف به اسلام می‌شدند، دین اسلام داشت به پایه تکمیل می‌رسید تا اینکه در همین سفر، در میدان عرفات، نهم ذی الحجه این آیه نازل شد: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳].
جماعت بزرگی از صحابه جان نثار در این سفر، هم رکاب رسول الله صبودند. به همین خاطر رسول اکرم صدر جای جای این سفر خطبه فرمودند. در این خطبه‌ها نبی اکرم صبار بار به اصول بنیادی دین، توصیه و تأ کید کردند. برای اینکه امت در آینده از گمراهی‌ها، مصون و محفوظ بماند. نصایح مهم و با ارزش ایراد فرمودند و با یادآوری امور تنازعی و اختلافات از دور جاهلیت تا کنون، قول فصل اظهار داشتند تا اینکه امت از اختلافات درونی، محفوظ مانده و بر «صراط مستقیم» گام بردارد [۴۷].
رسول اکرم صدر خطبه تاریخی حجه الوداع که در میدان عرفات ایراد نمودند امور سیاسی دین اسلام و نصایحی که در آینده به کار امت آید را متذکر شدند و خصومت‌های قدیمی را که در آینده احتمال داشت شعله ور شود حل و فصل نمودند.هنگام بازگشت از حجة الوداع، کنار چشمه ای بین مکه و مدینه، نزدیک جحفه، زیر سایه درختان اتراق کردند. این منطقه، معروف به «وادی خم» و «غدیر خم» [۴۸]بود. اعلان شد که نماز ظهر خوانده می‌شود. ظهر را اول وقت خواندند. پس از آن، رسول اکرم صخطبه ایراد کردند. همین خطبه، به نام «حدیث غدیر» مشهور گشت. آن روز یکشنبه هجدهم ذی الحجه بود در حالی که روز چهارشنبه چهاردهم ذی الحجه، از مکه مکرمه روانه شده بودند [۴۹].
[۴۷] خطبه حجة الوداع و خطبات کریمه دیگر این سفر، سیرت ابن کثیر، خطبات محمدی قسمت پنجم، حجة الوداع الشيخ محمد زکريا الکاندهلوی /. [۴۸] «قال الأصمعي: لم يولد بغدير خم أحد إلى أن يحتلم إلا أن يتحول منها، وغدير خم موضع بالجحفة، مرقات شرح مشكوة۶/۲۱». [۴۹] السيرة النبوية لابن کثير: ۴/۴۱۴ طبع دار إحیاء التراث العربي، نیز أصح السير و دیگر کتب سیرت و حجة الوداع الشيخ محمد زکريا الکاندهلوی ص ۱۹۳.