تمهید
آیا لازم است که علما احکام همه چیز را بیان کنند؟
هیچ قضیه و هیچ مسأله‌ی دنیوی‌ای نیست -چه بزرگ باشد و چه کوچک- و مربوط به امور اخروی باشد مگر اینکه شریعت اسلامی در قبال آن احکامی را بیان داشته است. شریعت اسلام منسوب به الله است و در بر گیرنده‌ی تمامی قضایا و حوادث بوده و تا قیام قیامت ادامه خواهد داشت.[٩٦]
دانشمندان اسلام به خاطر بکار انداختن نیروی فکری‌شان تلاش‌های بزرگی را انجام دادند و احکام مختلف را از قرآن کریم و سنت پیامبر اسلام ج و از عموم دلایل شرعی و در روشنای مقاصد شریعت استخراج و استنباط نمودند، فقهای اسلام مسایل و قضایای اتفاق افتاده را به میزان شریعت عرض داشتند، تا احکام از نگاه تخصیص و یا تعمیم واضح و روشن شود. آن‌ها در بسیاری از قضایا و مسائلی که هنوز بوقوع نپیوسته، اندیشه نموده و احکام افتراضی را ابراز نمودند، که دلایل‌شان گاهی منصوص و گاهی هم غیر منصوص و از طریق قیاس و قواعد عام و دیگر دلایل و به مقتضای حال بوده است.
دانشمندان هر عصر مسؤولیت دارند که در قبال هر قضیه و مسالۀ نو پیدایی در عصر خود به احکام شرعی آن آگاهی داشته و برای دیگران نیز بیان نمایند. و هیچ‌گاه در عدم علم و تفقه در قضیه و حادثه‌ای معذور پنداشته نمی‌شوند، چه قضیه مالی باشد یا اجتماعی و چه تعلیمی و نشراتی باشد یا سیاسی وغیره.
و هرگز درست و صحیح و معقول نخواهد بود که گفته شود: درک و هضم این مسأله برای فقها و دانشمندان دشوار است؛ چرا که هر مسأله و قضیه‌ای که اهل علم و فهم در آن غور و فکر کرده و بر اخراج حکم آن در روشنای کتاب و سنت و یا قیاس صحیح و قواعد عام و مبادی شریعت اتفاق کنند، راه حل و استنباط حکم آن بدست می‌آید؛ چون احکام شریعت اسلامی در برگیرنده همه مسایل و قضایای عصرها بوده و بر آن احاطه کامل دارد و پیرامون آن مفصلا ارائه‌ی نظر می‌کند. [٩٧]
استدلال کردن از دلایل شرعی نیاز به عدم تعصب و عدم گرایش دارد، که هیچ نوع رغبت بی‌مورد در اثبات و یا نفی حکمی مدنظر نباشد، همچنین یک عالم باید به فقه مساله احاطه کامل داشته و در فهم آن معلومات گسترده داشته باشد، تا حکم آن‌را بیان کند؛ و تا اینکه حکم صادره در مساله منتج از تصور کامل در اطراف آن گردیده است.
چنانکه بر علما لازم است مردم را از احکامی آگاه سازند که به بیان آن ضرورت دارند و در نشر آن از وسایل مختلف مانند رسانه‌ها، تعلیم، دروس، کنفرانس‌ها، ورکشاپ‌های دوره‌ای، خطبه‌ها و مواعظ، کتب و رسایل، نشریات وغیره استفاده نمایند - به این معنا نیست که شامل همه تفاصیل و جزئیات آن باشد - مهم این است که سعی نمایند و احکام را برای مردم برسانند. تا در برابر هر پدیده که با احکام آن ناآشنا اند و ناآگاهانه به ظن و گمان خود تعامل می‌نمایند راهنمایی گردند.
از جمله اموری که امروز رشد قابل ملاحظه‌ای نموده و نیاز به بیان و توضیح احکام دارد، کار است.کار در تقسیمات انواع و اقسامش حدودی ندارد و بیشتر مردم در حالی وارد کار می‌شوند که به آن آشنایی نداشته و نسبت به آن جهل کامل دارند، چه کار دستی باشد و یا غیر دستی. سکوت علما در بیان احکام کارهای‌شان، این باور را در اذهان می‌پروراند که گویا کارهای آن‌ها جایز و مباح است، در حالیکه این یک اشتباه بزرگی است؛ کار از دیدگاه شریعت اسلامی انواعی دارد، برخی کارها واجب و برخی مندوب و برخی مباح و برخی دیگر مکروه و برخی حرام می‌باشند.
در این بخش سعی داریم تا در رابطه با احکام کار صحبت کنیم و سهمی در این رابطه داشته باشیم.
در واقع این بحث گامی است در مسیر آثار دانشمندانی که از نگاه علم و فقه در مراتب بالایی قرار دارند و برای ما راهگشایی خواهد بود تا آثار و نوشته‌های علمی آن‌ها را؛ چه در گذشته و چه عصر حاضر بازنگری کرده و احکام شرعی مربوط به کار و انواع آن را که یک عمل بسیار دقیق و مهم خواهد بود، برای مردم بیان نماییم تا در این زمینه با بصیرت کامل و آگاهی تام قدم بگذارند و امیدوارم که خداوند متعال در بیان آن ما را هدایت نموده و بصیرت و توفیق را نصیب همه ما بگرداند.
[٩٦]- إعلام الموقعین عن رب العالمین، ابن قیم الجوزیة (ص: ۲۴۸و۲۵۳). الإمام شمس الدین أبي عبدالله محمدبن أبي بکر ابن قیم، بیروت لبنان، دارالکتاب العربی، سال نشر ٢٠٠٤م ١٤٢٥هـ ق.
[٩٧]- رفع الملام عن أئمة الأعلام لابن تیمیه (ص/۴۵و۴۸).، احمدبن عبدالحلیم بن عبد السلام، ریاض المملکة العربیة السعودیة، الرئاسة العامة لإدارة البحوث العلمیة والإفتاء والدعوة والإرشاد، سال نشر ١٩٨٣م -١٤٠٣هـ ق.