کارهای حرام
تعریف حرام: حرام ضد حلال و تحریم ضد تحلیل است. گفته می‌شود: حرم یحرم حرمة و تحریما، عبارت از منع و تشدید می‌باشد، چنان‌که در قرآن کریم آمده است: ﴿وَحَرَٰمٌ عَلَىٰ قَرۡيَةٍ أَهۡلَكۡنَٰهَآ أَنَّهُمۡ لَا يَرۡجِعُونَ٩٥﴾[الأنبياء: ٩٥]
«غیرممکن است که به سوی ما (برای حساب و کتاب) برنگردند مردمانی که آنان را (در جهان بر اثر کفر و ظلم) نابود کرده باشیم (و اینکه همان‌گونه که خود گمان می‌برند مرگ آخرین مرحله زندگی ایشان باشد)».
گفته می‌شود: چیزی را برایش حرام کرد؛ یعنی آن‌را از او منع کرد.[١١٥]
و در نزد اصولیها تحریم عبارت است از: "آن چیزی که شارع بر انجام آن زجر داده ملامت کرده باشد".[١١٦]
و در تعریف دیگر گفته شده: "حرام عبارت از خطابی است که تقاضای ترک از عملی، جازمی باشد".
کارهای حرام زیادند، شاید جوانب متعدد و تصرفات مادی و فکری انسان را در بر گیرد. از نمونه‌های کار حرام مادی در عرصه زراعت مثل کشت کوکنار و انواع آن، و کشت اشیا به قصد ساختن مشروبات الکلی و پاش دادن ادویه ضد حشره بر سبزیجات و سپس عرضه کردن آن برای مردم قبل از اینکه آثار آن زایل شده باشد و زیاده‌روی در استفاده از مواد کیمیاوی غرض تسریع رشد نباتات، بدون در نظر داشت و رعایت حد نهایی مسموح در استعمال آن مواد، زیرا این همه، نوعی از خیانت و تزویر پنداشته می‌شود، منجر به حدوث امراض خطرناک و سرطان‌های گوناگون به اکثر مردم می‌گردد.
و کار حرام در عرصه صنعت، مانند صنعت وتولید مخدرات و سایر خوردنی‌های حرام؛ و ساخت اسلحه‌ای که باعث تقویه فتنه و فساد در بین مسلمانان شود؛ و ساخت آلات موسیقی، ساختن کارت و وسایل استقبال کننده نشرات ماهواره‌ای که به فسق و فجور و انحرافات اخلاقی و عقیدتی دعوت می‌کند.
تهیه و ساخت تصاویر بت‌ها، و رسامی ذی روح و رسامی تصاویر متحرک آماده برای مشاهده از طریق تلوزیون و وسایل مرئی (کارتون). وساختن آلات مضر به اطفال و بزرگان؛ و هر وسیله‌ای که سبب گمراهی مسلمانان می‌گردد. تزویر و جعل در ساخت اسناد با اختلاف اشکال و صورت‌های آن. نقص در مواد لازم اشیا، استبدال در مقابل چیزی کم ارزش، و یا خلط کردن به غیر جنس و امور دیگری که باعث تضعیف تولیدات و ساخت آن می‌گردد.
از جمله کارهای حرام، کار و فعالیت متخصصین و متفوقین مسلمان نزد غیر مسلمانان، چه در بخش صنایع نظامی باشد یا ملکی؛ و فرقی ندارد که زمینه همان کار نزد مسلمانان موجود باشد یا نباشد؛ چون در خدمت قرار دادن کارهای تخصصی، به نحوی همکاری با کفار بوده، در مقابل مسلمانان را ذلت و خواری می‌بخشند. مثال‌ها در این مورد زیادند که گنجایش ذکر آن در اینجا نیست.
و از کارهای حرام کار در عرصه تجارت است، مانند تجارتی که فساد دینی و یا دنیوی را در بین مسلمانان ایجاد کند، شناخت این نوع کار، مسؤولیت تاجر است، بر هیچ تاجری جایز نیست که فراتر از محدودیت‌های که حلال بودن آن‌را می‌داند تجارت کند.
تجارت مبنی بر سود از بزرگترین محرمات است، تعاملات بانکی مبنی بر سود و قرضه‌های سودی، کار و فعالیت در چنین مراکزی، بر تاجر واجب است که احکام چنین معاملاتی را دانسته و از آن اجتناب کند. همچنین تجارت مخدرات و شراب، تجارت کتب، مجلات، جراید، کست‌ها، سی دی و فیلم‌هایی که رزایل اخلاقی و منکرات و خرافات و بدعات و شرکیات را ترویج می‌دهند، همگی حرام‌اند. خلاصه اینکه هر کار و تجارتی که عزت و کرامت کفار را تأمین کرده و سبب ذلت و تحقیر مسلمانان در امور دین و دنیای‌شان گردد، حرام است.
و کار حرام در خصوص کارهای فکری: افکار و نظریاتی که منجر به متضرر شدن دین، اخلاق و ارزش‌های مسلمانان می‌گردد حرام تلقی می‌شود، از قبیل نشر آن بوسیلۀ تالیف کتب، نوشتن مقالات در جراید و مجلات و نشریه‌ها، سخنرانی و لکچرها در کنفرانس‌ها و نشست‌های رادیویی و تلوزیونی و میزگردها به منظور پخش و نشر افکار و آرای منحرف و باطل و امثال این‌ها.
و از جمله کارهای فکری حرام، کم رنگ و کم ارزش جلوه دادن شعایر دینی است، مثلا اعتبار ندادن و ارزش قایل نشدن به اوقات نمازهای پنجگانه و فرصت ندادن به کارگران برای ادای نماز جماعت و غیره.
از بزرگترین منکراتی که در برخی کارها رخ می‌دهد، برخورد منفی صاحبان کار و کارفرماها در برابر شعایر دینی، ارزش‌ها، عادات و تقالید مسلمانان و بی‌تفاوتی آن‌ها در این رابطه است، بطوری‌که در وسایل نقلیه زمینی و فضایی اکثر کشورهای اسلامی دیده می‌شود، تنظیم حرکت این وسایل طوری عیار شده که تعارض صریح با اوقات عبادات مسلمانان مانند نماز و روزه و غیره دارد. آیا نمی‌دانند که این وسایل در خدمت مسلمانان می‌باشند؟ پس چرا شعایر دینی‌شان را مورد احترام و تقدیر قرار نمی‌دهند و اوقات مناسبی را برای حرکت وسایل نقلیه اختیار نمی‌کنند تا تعارضی با شعایر دینی مسلمانان نداشته باشد؟ همچنان نادیده گرفتن وقت افطاری و سحری در ایام رمضان؛ و عدم وجود جای مناسب برای ادای نمازها از جمله اموری است که در بیشتر وسایل نقلیه به چشم می‌خورد؛ در حالی‌که مراعات این امر در وسایل نقلیه مسلمانان بسیار مهم و حتمی پنداشته می‌شود، تا مسافرین مسلمان با فکر آرام به طاعت و عبادت خود رسیدگی نمایند.
در این قسمت به دلایلی اشاره می‌کنیم که ارتباط به کارهای حرام و نکات فوق الذکر دارد:
دلایلی از قرآن کریم و سنت مطهر و قواعد شریعت و کلیات آن که بر حرمت آنچه تذکر یافت و امثال آن دلالت دارد:
از قرآن کریم:
١- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ﴾[المائدة:٨]
«ای مؤمنان! بر ادای واجبات خدا مواظبت داشته باشید و از روی دادگری گواهی دهید».
در این آیه خداوند متعال بصورت عام به بندگان دستور فرموده تا همه اوامرش را به اجرا درآورده و از همه منهیاتش اجتناب ورزند، پس هر چیزی که با این آیه در مخالفت قرار بگیرد، حرام است.
٢- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ وَتَخُونُوٓاْ أَمَٰنَٰتِكُمۡ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ٢٧﴾[الأنفال: ٢٧]
«ای مؤمنان! به خدا و پیغمبر (با دوست گرفتن دشمنان حق، پخش اسرار جنگی، پشت سرافکندن برنامه‌های الهی و غیره) خیانت مکنید و در امانات خود نیز آگاهانه خیانت روا مدارید».
این آیه هرکاری که در آن خیانت باشد مخصوصا خیانت به دین و امانات، همه را تقبیح و ممنوع قرار داده است.
٣- همچنین خداوند متعال می‌فرماید: ﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلۡيَهُودَ وَٱلنَّصَٰرَىٰٓ أَوۡلِيَآءَۘ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِيَآءُ بَعۡضٖۚ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمۡ فَإِنَّهُۥ مِنۡهُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ٥١﴾[المائدة: ٥١]
«ای مؤمنان! یهودیان و مسیحیان را به دوستی نگیرید (و به طریق اولی آنان را به سرپرستی نپذیرید) ایشان برخی دوست برخی دیگرند (و در دشمنی با شما یکسان و برابرند). و هرکس از شما با ایشان دوستی ورزد (و آنان را به سرپرستی بپذیرد) بی‌گمان او از زمره ایشان بشمار می‌رود. و شکی نیست که الله افراد ستمگر را (به سوی ایمان) هدایت نمی‌کند».
این آیات، تمامی انواع موالات و دوستی با کفار را حرام قرار داده است.
٤- همچنین خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَشۡتَرِي لَهۡوَ ٱلۡحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ بِغَيۡرِ عِلۡمٖ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِينٞ٦﴾[لقمان: ٦]
«در میان مردم کسانی هستند که خریدار سخنان پوچ و یاوه‌اند تا با چنین سخنانی (بندگان خدا را) جاهلانه از راه خدا منحرف و سرگشته سازند و آن را مسخره کنند. آنان عذاب خوار و رسوا کننده‌ای دارند».
این آیه مبارکه هر عملی که مبنی بر لهو و طرب و موسیقی باشد و منجر به گمراهی وانحراف و ضیاع وقت شود حرام قرار داده است.
٥- همچنین خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُعۡجِبُكَ قَوۡلُهُۥ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَيُشۡهِدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا فِي قَلۡبِهِۦ وَهُوَ أَلَدُّ ٱلۡخِصَامِ٢٠٤ وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ لِيُفۡسِدَ فِيهَا وَيُهۡلِكَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَۚ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ ٱلۡفَسَادَ٢٠٥ وَإِذَا قِيلَ لَهُ ٱتَّقِ ٱللَّهَ أَخَذَتۡهُ ٱلۡعِزَّةُ بِٱلۡإِثۡمِۚ فَحَسۡبُهُۥ جَهَنَّمُۖ وَلَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ٢٠٦﴾[البقرة: ٢٠٤-٢٠٦]
«در میان مردم کسی یافت می‌شود که سخن او در (باره امور و اسباب معاش) زندگی دنیا، تو را به شگفت می‌اندازد (و فصاحت و حلاوت کلام او، مایه اعجاب تو می‌شود) و خدا را بر آنچه در دل خود دارد گواه می‌گیرد (و ادّعاء دارد که آنچه می‌گوید، موافق با چیزی است که در درون پنهان می‌دارد، و گفتار و کردارش یکی است). و حال آن که او سرسخت‌ترین دشمنان است. و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود (و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد)، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل (انسان‌ها و حیوانات) را نابود کند (و با فساد و تباهی خود، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد)، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد. و هنگامی که به او گفته می‌شود: از خدا بترس (و اقوال و افعال برابر دار و به جای افساد اصلاح کن)، عظمت (و نخوت، سراپای) او را فرا می‌گیرد و (غرور) گناه (او را به بزهکاری وادار) می‌کند. پس دوزخ او را بسنده است و چه بد جایگاهی است».
این آیه کارهای گروهی از مردم را بیان می‌کند که ادعای تدین و صلاح دارند، ولی زمانی‌که امکانات و زمینه و زمان برایشان فراهم و مساعد شود فساد را در زمین به اوج می‌رسانند، قتل و چپاول و افساد می‌کنند و اگر آن‌ها را ه وجود پروردگار تذکر دهی، آشفته و برانگیخته شده برای نفس‌شان انتقام می‌جویند).
٦- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَٱلۡعَصۡرِ١ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَفِي خُسۡرٍ٢ إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلۡحَقِّ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلصَّبۡرِ٣﴾[العصر: ١-٣]
«سوگند به زمان (که سرمایه زندگی انسان، و فرصت تلاش او برای نیل به سعادت دو جهان است) انسان‌ها همه زیانمندند. مگر کسانی که ایمان می‌آورند، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند و همدیگر را به تمسّک به حق (در عقیده و قول و عمل) سفارش می‌کنند و یکدیگر را به شکیبایی (در تحمّل سختی‌ها و دشواری‌ها و دردها و رنج‌هایی) توصیه می‌نمایند (که موجب رضای خدا می‌گردد)».
خداوند متعال به زمانه قسم یاد کرده که در آن اعمال بنی آدم واقع می‌گردد، چون انسان در خسارت و زیان است، مگر کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و توصیه به اقامه حق و صبر بر آن نمودند.
٧- همچنین خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَلَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَكُم بَيۡنَكُم بِٱلۡبَٰطِلِ وَتُدۡلُواْ بِهَآ إِلَى ٱلۡحُكَّامِ لِتَأۡكُلُواْ فَرِيقٗا مِّنۡ أَمۡوَٰلِ ٱلنَّاسِ بِٱلۡإِثۡمِ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ١٨٨﴾[البقرة: ١٨٨]
«و اموال خودتان را به باطل (و ناحق، همچون رشوه و ربا و غصب و دزدی...) در میان خود نخورید و آن را به امراء و قضات تقدیم نکنید تا از روی گناه، بخشی از اموال مردم را بخورید و شما بر آن آگاه باشید (و بدانید که ستمکار را یاری داده‌اید و مرتکب گناه شده‌اید)».
خداوند متعال در این آیه از خوردن مال غیر به باطل نهی می‌کند؛ و خلط کردن دلایل و قراین باطل بخاطر غلبه علیه اهل حق و از آن قبیل هر کاری است که در آن تقلب و تزویر و خیانت باشد، یا استفاده از نیازمندی‌های مردم و امثال آن باشد ممنوع و حرام قرار داده است.
٨- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ٢٧٨ فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ٢٧٩﴾[البقرة: ٢٧٨-٢٧٩]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (عذاب و عقاب) خدا بپرهیزید و آنچه از (مطالبات) ربا (در پیش مردم) باقی مانده است فروگذارید، اگر مؤمن هستید. پس اگر چنین نکردید، بدانید که به جنگ با خدا و پیغمبرش برخاسته‌اید و اگر توبه کردید (و از رباخواری دست کشیدید و به اوامر دین گردن نهادید) اصل سرمایه‌های‌تان از آن شما است، نه ستم می‌کنید و نه ستم می‌بینید».
خداند متعال در این دو آیه بنده‌های مؤمن خود را به ترک سود خواری فرمان داده استو ترک آن را به ایمان ارتباط می‌دهد؛ و بیم می‌دهد که انجام چنین کاری به مثابه جنگ با الله و رسولش است. در آیه دلالت قاطع بر حرمت سود تذکر یافته است. پس هرکاری که سود یا ربا در آن وجود داشته باشد حرام و زشت می‌باشد.
٩- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿رِجَالٞ لَّا تُلۡهِيهِمۡ تِجَٰرَةٞ وَلَا بَيۡعٌ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَإِقَامِ ٱلصَّلَوٰةِ وَإِيتَآءِ ٱلزَّكَوٰةِ يَخَافُونَ يَوۡمٗا تَتَقَلَّبُ فِيهِ ٱلۡقُلُوبُ وَٱلۡأَبۡصَٰرُ٣٧﴾[النور: ٣٧]
«مردانی که بازرگانی و معامله‌ای، آنان را از یاد خدا و خواندن نماز و دادن زکات غافل نمی‌سازد. از روزی می‌ترسند که دل‌ها و چشم‌ها در آن دگرگون و پریشان می‌گردد».
خداوند متعال آنانی را مذمت می‌کند که کارهای تجارتی، ایشان را از ادای فرایض باز داشته است و ستایش از کسانی نموده است که هیچ گاه تجارت و امثال آن آن‌ها از انجام فرایض و عبادات باز نداشته است.
١٠- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَيۡهِ ٱلۡوَسِيلَةَ وَجَٰهِدُواْ فِي سَبِيلِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٣٥﴾[المائدة: ٣٥]
«ای مؤمنان! از خدا بترسید (و از اوامر او اطاعت کنید و از نواهی او اجتناب ورزید) و برای تقرّب به خدا وسیله بجویید (که عبارت از طاعت و عبادت و اعمال شایسته و بایسته است)؛ و در راه او جهاد کنید تا اینکه رستگار شوید».
خداوند متعال در این آیه به تقوی و کارهایی که سبب تقرب به درگاه او می‌شوند امر نموده است، مانند جهاد در راه الله و اقامه دستورات الهی و ترک منهیات و تناصح دینی.
١١- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ ٱلصَّٰدِقِينَ١١٩﴾[التوبة: ١١٩]
«ای مؤمنان! از خدا بترسید و همگام با راستان باشید».
الله تعالی به بندگان فرمان داده است که تقوا و راستی را پیشه کرده از دروغ در اقوال و اعمال اجتناب کنند.
١٢- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ وَمَن يَتَّبِعۡ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَإِنَّهُۥ يَأۡمُرُ بِٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِۚ﴾[النور: ٢١]
«ای مؤمنان! گام به گام شیطان، راه نروید و به دنبال او راه نیفتید، چون هر کس گام به گام شیطان راه برود و دنبال او راه بیفتد (مرتکب زشتی‌ها می‌گردد). چرا که شیطان تنها به زشتی‌ها (فرا می‌خواند و) فرمان می‌راند».
خداوند متعال در این آیه از پیروی راه‌های شیطان منع می‌کند، چون به فحشا و منکرات دستور می‌دهد. و هر عملی که در مخالفت با دلایل و قواعد شریعت قرار بگیرد، پیروی از فرمان شیطان است و حرام گفته می‌شود.
آیات فوق و آیات دیگری که مماثل آن می‌باشند بر حرمت کارهای مذکور و کارهای دیگری که شریعت از آن منع کرده و در مخالفت آن قرار گرفته باشد دلالت دارد.
دلایلی از سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم:
١- ابو هریره س می‌گوید: رسول الله ج فرمودند: «مَنْ غَشَّنَا فَلَيْسَ مِنَّا» ودر روایتی: «مَنْ غَشَّ فَلَيْسَ مِنِّي»[١١٧]
«کسی که تقلب (و فريب‌کاری) کند از (امت) من نيست». در این حدیث حرمت تزویر و تقلب با اختلاف انواع آن بیان شده است و هر کاری که در آن تقلب و تزویر باشد حرام است.
٢- حکیم بن حزام س می‌گوید: پیامبر ج در خصوص بیعان (خریدار و فروشنده) فرمودند: «فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا»[١١٨]
«پس اگر هر دو راست گفته و (عیب کالا را) بیان کنند در خرید فروش‌شان برکت گذاشته می‌شود، اما اگر (عیب را) بپوشانند و دورغ بگویند، برکت خرید و فروش‌شان محو می‌گردد».
پیامبر ج در این حدیث خبر می‌دهند که تقلب در کار چه خرید و فروش باشد یا غیره، و دروغ گفتن و پوشاندن عیوب متاع، از اسباب محو برکت است و این عقابی است که در برابر فعل حرام داده می‌شود.
٣- عرفجه س از رسول الله ج شنید که فرمودند: «إِنَّهُ سَتَكُونُ هَنَاتٌ وَهَنَاتٌ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ يُفَرِّقَ أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَهِيَ جَمِيعٌ فَاضْرِبُوهُ بِالسَّيْفِ كَائِنًا مَنْ كَانَ»[١١٩]
«همانا تبعیض‌ها و شر و فساد به وقوع می‌پیوندد، پس اگر کسی خواست در امور این امت تفرقه ایجاد کند، در حالی‌که یک دست هستند، او را با شمشیر بزنید، هر کسی که باشد».
در این حدیث حرمت کاری بیان شده که به تفرقه امت بینجامد، چه این کار مستقیما با فعل انسان صورت بگیرد یا اینکه با نشر طرز فکر خاصی باشد.
٤- از ابو رقیه تمیم بن اوس الداری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «الدِّينُ النَّصِيحَةُ قُلْنَا لِمَنْ قَالَ لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ»[١٢٠]
«دین خیر خواهی است، گفتیم برای چه کسی؟ فرمودند: برای الله و کتابش و پیامبرش و برای رهبران مسلمانان و عامه مردم».
در این حدیث نصیحت و خیراندیشی برای دین الله و کتاب او و پیامبرش و امامان مسلمین و سایر مسلمانان عماد و پایه دین معرفی شده است، پس کسی‌که به این‌ها خیانت نماید و در کارهایشان خیرخواهی نکند، در دین خلل وارد کرده و اخلال‌گری در دین از بزرگترین محرمات است.
٥- از ابوهریره س روایت است که پیامبر ج فرمود: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا يَخُونُهُ وَلَا يَكْذِبُهُ وَلَا يَخْذُلُهُ كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ عِرْضُهُ وَمَالُهُ وَدَمُهُ التَّقْوَى هَا هُنَا بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنْ الشَّرِّ أَنْ يَحْتَقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ»[١٢١]
«مسلمان برادر مسلمان است، به او خيانت نمی‌کند، به او دروغ نمی‌گويد، ياری او را ترک نمی‌کند (تنهايش نمی‌گذارد)، تمام حقوق يک فرد مسلمان، بر مسلمان ديگر حرام است: ناموسش، مالش، خونش. تقوا اينجا (در دل) است. برای شخص مسلمان، همين اندازه از شر و بدی کافی است که برادر مسلمان خود را تحقير کند».
در این حدیث مبارک حرمت هر نوع خیانت و رواداشتن ذلت برای مسلمانان بیان شده است و همچنان حرمت دروغ گویی به مسلمان، چه در کارهای ارزشمند و چه در کارهای خُرد و کوچک.
[١١٥]- معجم مقاییس اللغة لابن فارس (۲/۴۵).
[١١٦]- البرهان فی اصول الفقه (۱/۳۱۳).
[١١٧]- الجامع الصحیح سنن الترمذي (٣/٦٠٦)، شماره حدیث (١٣١٥)، تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون الأحادیث مذیلة بأحکام الألبانی علیها.
[١١٨]- صحیح بخاری (٣/ ٥٩)، شماره حدیث (٢٠٨٢).
[١١٩]- صحیح مسلم بشرح الإمام النووي، (۶/۴۸۳)، شماره حدیث (۴۷۷۳).
[١٢٠]- مصدر قبلی (۲/ ۱۱۵ـ۱۱۶)، شماره حدیث (۱۹۹).
[١٢١]- تحفة الاحوذی شرح جامع الترمذي (۶/ ۴۱ـ ۴۲)، شماره حدیث (۱۹۲۷).