کلیدهای تدبر در قرآن

مسأله اول: قلب ابزار فهمیدن و تعقل است

سخن گفتن در مورد این جمله به اختصار در دو صورت انجام می‌پذیرد:

اوّل: قلب ابزار فهمیدن و تعقل است.

دوّم: قلب در دست خداوند متعال است، کسی که شریکی ندارد و تنهاست.

صورت اول: نصوص زیادی بر آن دلالت می‌کنند که بیش از صد آیه قرآن می‌باشند و در این مبحث به ذکر ۳ مورد اکتفا می‌کنیم که در این مورد دلالت صریح دارند و آن، فرموده خداوند متعال است:

﴿إِنَّا جَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَكِنَّةً أَن يَفۡقَهُوهُ﴾[الكهف: ۵٧].

«ما بر دل‌های آنان پرده‌هایی افکنده‌ایم تا آیات را نفهمند».

و این فرموده خداوند متعال که می‌فرماید:

﴿أَفَلَمۡ يَسِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَتَكُونَ لَهُمۡ قُلُوبٞ يَعۡقِلُونَ بِهَآ أَوۡ ءَاذَانٞ يَسۡمَعُونَ بِهَاۖ فَإِنَّهَا لَا تَعۡمَى ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَلَٰكِن تَعۡمَى ٱلۡقُلُوبُ ٱلَّتِي فِي ٱلصُّدُورِ ٤٦﴾[الحج: ۴۶].

«آیا در زمین به سیر و سفر نپرداخته‌اند که دل‌هائی به هم رسانند که به آن‌ها فهم کنند، و گوش‌هائی داشته باشند که بدانها بشنوند؟ چراکه این چشم‌ها نیستند که کور می‌گردند، و بلکه این دل‌های درون سینه‌ها هستند که نابینا می‌شوند».

و همچنین این آیه که می‌فرماید:

﴿مَّا جَعَلَ ٱللَّهُ لِرَجُلٖ مِّن قَلۡبَيۡنِ فِي جَوۡفِهِۦۚ﴾[الأحزاب: ۴].

«خداوند دو دل را در درون کسی قرار نداده است».

اینجا جای بسط و ریشه‌یابی این مسأله نیست ولی منظور از ذکر آن این بود که قلب ابزار فهمیدن و تعقل و ادراک است و از جمله این‌ها، فهمیدن و تدبر قرآن است.

صورت دوم: قلب در دست خداوند متعال و بی‌همتاست، با علم و حکمت خود هر وقت که بخواهد آن را می‌گشاید و هر وقت که بخواهد آن را می‌بندد. و می‌فرماید:

﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ يَحُولُ بَيۡنَ ٱلۡمَرۡءِ وَقَلۡبِهِۦ﴾[الأنفال: ۲۴].

«و بدانید که خداوند میان انسان و دل او جدایی می‌اندازد».

و همچنین می‌فرماید:

﴿إِنَّا جَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَكِنَّةً أَن يَفۡقَهُوهُ﴾[الكهف: ۵٧].

«ما بر دل‌های آنان پرده‌های ‌افکنده‌ایم تا آیات را نفهمند».

و یا:

﴿سَأَصۡرِفُ عَنۡ ءَايَٰتِيَ ٱلَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ﴾[الأعراف: ۱۴۶].

«از آیات خود کسانی را باز می‌دارم که در زمین تکبّر می‌ورزند».

و بدین خاطر اسباب و وسایلی قرار داده شده است که هر کس بدانها عمل کند موفق می‌شود و هر کس از آن‌ها تخلف کند، شکست می‌خورد. و بیان آن در مسایسل بعدی می‌آید.

پس وقتی که سعی می‌کنی قرآن را بفهمی، بدان که قلب‌ها در دست خداوند متعال هستند. و خداوند میان شخص و قلبش جدایی می‌اندازد، پس راه و روش و کیفیت ملاک نیست، بلکه فتح و گشایش تنها ازجانب خداوند متعال است. و آن تدبری که برای تو حاصل می‌شود همان نعمت بزرگی است از جانب خداوند متعال که مستوجب شکر است نه فخرفروشی. پس زمانی که خداوند متعال فهم قرآن را به تو عطا کرد و معانی آن را برای تو روشن ساخت، وی را شکرگزار باش و از او بخواه که آن را زیادتر کند. و این نعمت را تنها از جانب خداوند متعال بدان و از لحاظ ظاهر و باطن به آن اعتراف کن.