کلیدهای تدبر در قرآن

هدف سوم: خواندن قرآن به منظور مناجات خداوند

از ابوهریرهسروایت شده که از پیامبر جشنید که فرمود: «خداوند چیزی را به اندازه صدای زیبای پیامبر که قرآن را با صدای بلند خوانده، نشنیده است.» [۴۵]

و از فضاله بن عبیدسروایت شده که پیامبر جفرمود: «خداوند گوش شنواتری دارد برای کسی که قرآن را با صدای بلند و صوت زیبا قرائت می‌کند نسبت به شتری که به آواز ساربان گوش فرا می‌دهد.» [۴۶]

عبدالله بن مبارک/می‌گوید: از سفیان ثوری/سؤال کردم و گفتم:

«انسان وقتی که می‌خواهد نماز بخواند، نیّت چه چیزی را باید در قرائت یا نمازش داشته باشد؟» گفت: «نیّت کند که پروردگارش را مناجات می‌کند [۴٧]». از بیاضیسروایت شده که رسول الله جبر مردم وارد شد، در حالی که آن‌ها نماز می‌خواندند و گاهی صدای قرائت آن‌ها بلند می‌شد. سپس فرمود: «نمازگزار با پروردگارش راز و نیاز می‌کند پس بنگرید که چگونه راز و نیاز می‌کنید و بعضی از شما صدای قرائتش را بر صدای دیگری بلند نکند [۴۸].» و قتاده/می‌گوید: «از وقتی که قرآن می‌خوانم تره‌فرنگی نمی‌خورم [۴٩].» ابومالک/می‌گوید: «دهان‌های شما یکی از راه‌های رسیدن به خداوند متعال است، پس تا جایی که می‌توانید آن را تمییز نگه دارید» وباز بیان کرده است که: «از موقعی که قرآن می‌خوانم، پیاز نخورده‌ام.» [۵٠]

پس شخص مسلمان هنگامی که قرآن می‌خواند باید این هدف بزرگ را در نظر داشته باشد تا از خواندن قرآن احساس لذّت کند. وقتی که به خاطر می‌آورد که خداوند او را می‌بیند و به قرائت وی گوش فرا می‌دهد. و همچنین زمانی که او قرآن می‌خواند و خداوند را مدح و ثنا می‌گوید ملائکه مقرب به او افتخار می‌کنند. اگر یکی از ما تصورکند که رئیس، پدر یا امیر وی ناظر قرائت و تمجید وی است، در این قرائت تمام سعی خود را می‌کند. پس چگونه ممکن است به مالک ملوکی که آسمان‌ها و زمین و مابین آن‌ها دردست اوست، توجه ن‌کند.

قاری احساس می‌کند که خداوند را به طور مستقیم مخاطب قرار داده است و خداوند به این قرائت او گوش فرا می‌دهد و وقتی که به آیات تسبیح برخورد می‌کند، خداوند را تسبیح می‌گوید و هنگامی که به آیات وعید می‌رسد، به خداوند پناه می‌برد و هنگامی که به درخواست و تمنّا می‌رسد، از او درخواست می‌کند.

آن چیزی که از حذیفهسروایت شده، همان معنای مناجات است که می‌گوید: «شبی همراه پیامبر جنماز خواندم، پس پیامبر با سوره بقره شروع کرد، من با خودم گفتم که در آیه صدم به رکوع می‌رود، ولی پیامبر آن را نیز سپری کرد گفتم که در یک رکعت سوره بقره را تمام می‌کند ولی باز هم گذشت، سپس سورۀ نساء را شروع کرد و بعد سورۀ آل عمران را خواند به طوری که آن‌ها را به آرامی می‌خواند، هرگاه به آیات تسبیح می‌رسید (سبحان الله) می‌گفت و اگر به آیات دعا می‌رسید، دعا می‌کرد و اگر به آیات تعوذ می‌رسید، استعاذه می‌کرد.» [۵۱]

مناجات با قرآن اینگونه است، یعنی قرائت زنده‌ای است که بنده را به هوش می‌آورد، چگونه می‌خواند؟ چرا می‌خواند؟ با قرائتش چه کسی را مخاطب قرار می‌دهد؟ و به چه چیز آن نیازمند است؟ بایستی در این قرائت خود تعظیم و تقدیس را رعایت کند.و همیشه به یاد داشته باشد، وقتی که به صفتی از صفت‌های پیروزی و سعادت رسید آن را فقط از خداوند متعال بخواهد و هنگامی که به یکی از صفات بدبختی و شکست و ناکامی رسید، از شرّ آن‌ها به خداوند پناه ببرد.

بنابراین تربیت روح براساس این هدف مراقبت خداوند متعال را در زمان فعالیت بیشتر می‌کند و مانعی در برابر شکست و ضعف خواهد بود.

ابن قیم/می‌گوید: «وقتی که خواستی از قرآن نفع ببری، قلبت را هنگام تلاوت و شنیدن با آن موافق کن و به آن گوش فرا بده و آگاه باش که کسی که او را مخاطب قرار می‌دهی و به آیات او تکلم می‌کنی، خداوند سبحان است و قرآن خطابی است از جانب او که بر زبان رسولش جاری شده است.» [۵۲]

فایده:

به یاد داشته باش که در مناجات قرآن پنج معنی جمع شده، که در این سخن نهفته است (حرس مع) (ح): خداوند هنگام قرائت قرآن تو را دوست (حب) دارد. (ر): یراک (خداوند تو را می‌بیند.) (سین): یسمعک (خداوند حرفهای تو را می‌شنود.) (میم): (خداوند تو را مدح و ثنا می‌گوید). (عین): (خداوند به تو عطا می‌کند). پس هنگام خواندن قرآن، این معانی را به یاد داشته باش و نگذار که از دست تو بروند.

[۴۵] صحیح بخاری، ج۶ / ص ۲٧۴۳ – صحیح مسلم، ج ۱ / ص ۵۴۵. [۴۶] سنن ابن ماجه، ج ۱ / ص ۴۲۵. [۴٧] تعظیم قدر الصلاة: ۱-٩۲. [۴۸] مسند امام احمد ۴/۳۴۴. [۴٩] فضائل ابی عبید ۵۵/ التذکار ۱٠۸. [۵٠] فضائل القرآن، ابی عبید ۵۵، الدررالمنثور، ج ۱/۲٧۸. [۵۱] صحیح مسلم، ج ۱/۵۳۶ – سنن النسائی، ج ۳/۲۲۵. [۵۲] الفوائد، ۱.