کلیدهای تدبر در قرآن

مسأله اول: اهمیّت این هدف

علی بن ابی‌طالبسمی‌فرماید: «ای حاملان قرآن یا ای حاملان علم، به آنچه که حمل می‌کنید، عمل کنید چونکه عالم کسی است که به آنچه آموخته است، عمل کند و علمش موافق عملش است؛ و در آینده کسانی حامل خواهند بود که از پیشرفت خود صرف‌نظر خواهند کرد و رفتارشان مخالف علمشان است و باطنشان مخالف ظاهرشان است. بعضی از آن‌ها با بعضی دیگر رقابت می‌کردند، تا جایی که یکی از مردان بر همنشین خود عصبانی می‌شد که پیش دیگری بنشیند و ادعا می‌کرد که اعمال آن‌ها در چنین مجالسی، به نزد خداوند بالا نمی‌رود.» [۳۴]

از حسن بصری/روایت شده است که می‌گوید: «به مردم امر شده که به قرآن عمل کنند، پس با تلاوت قرآن به آن عمل کنید [۳۵].» و حسن بن علیبمی‌گوید: «قرآن را بخوان تا تو را (از گناه) بر حذر دارد وقتی که تو را بر حذر نداشت پس آن خواندن درست نبوده است.» [۳۶]

حسن بصری/می‌گوید: «بهترین مردم نسبت به این قرآن کسانی هستند که از قرآن پیروی می‌کنند هرچند که آن را نمی‌خوانند [۳٧]و [۳۸]». و ابوعبدالرحمان سلمی/از عثمان، ابن مسعود و ابی بن کعبشروایت کرده است که: پیامبر جوقتی ده آیه از قرآن را برای اصحاب می‌خواند، به ده آیه دیگر نمی‌رفت تا اینکه محتویات آن را در عمل به آن‌ها بیاموزد، پس قرآن وعمل به آن را با هم به اصحاب می‌آموخت.» [۳٩]

آجری/می‌گوید که «قرآن را ورق می‌زند تا خودش و همتش را مؤدب کند که چه وقت جزء متقیان می‌شوم؟ و چه وقت جزء خاشعان می‌شوم؟ و چه وقت جزء صابرین می‌شوم؟ و چه وقت زاهدترین مردم در دنیا می‌شوم؟ چه وقت نفسم ازهوی وهوس باز داشته می‌شود؟» [۴٠]

حسن بصری/می‌گوید: «این قرآن را گاهی برده‌ها و بچه‌ها می‌خوانند ولی علمی به تأویل آن ندارند ... و به آیات آن جز با پیروی از آن نمی‌اندیشند، حروف آن را حفظ نمی‌کنند و حدود آن را رعایت نمی‌کنند تا جایی که یکی از آن‌ها می‌گوید: «من تمامی قرآن را خوانده‌ام ولی حرفی از آن نیفتاده است» در حالی که به خدا قسم تمامی آن را انداخته است چون قرآن در اخلاق و رفتار او دیده نمی‌شود و جایی که یکی از آن‌ها می‌گوید: من فلان سوره را در واقع خوانده‌ام! به خدا قسم که این‌ها قاری، عالم، حکیم و پرهیزگار نیستند. چه وقت قاریان مثل این‌ها هستند؟ خداوند امثال این‌ها را در میان مردم زیاد نکند [۴۱]. و در مورد این آیه از عایشهلسؤال شد ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٖ ٤﴾[القلم: ۴] اخلاق پیامبر جچگونه بوده است؟ جواب داد: «که اخلاق وی اخلاق قرآنی بوده است، با عصبانیت قرآن عصبانی می‌شد و با خشنودی آن، خشنود می‌شد [۴۲].» مردی با پسرش نزد ابی‌الدرداءسآمد و گفت: «این پسرم قرآن را حفظ کرده است.» ابی الدرداء گفت: «خداوندا وی را ببخش، چونکه او قرآن را حفظ کرده و به آن گوش فراداده و از آن اطاعت کرده است» [۴۳]. و از حذیفهسروایت شده است که می‌گوید: «ای جماعت قاریان، فقط در جهت مستقیم حرکت کنید، اگر به طرف راست و چپ بروید در گمراهی آشکاری هستید.» [۴۴]

[۳۴] التبیان فی آداب حملة القرآن، ج ۱ / ص ۲٠ – کنزالعمال، ج ۱٠ / ص ۱۲٠. [۳۵] تفسیر السمعانی، ج ۴ / ص ۱۱٩، تلبیس ابلیس، ص ۱٠٩. [۳۶] کنزالعمال، ج ۱/ ۲٧٧۶. [۳٧] یعنی قادر به خواندن قرآن نمی‌باشند ولی کسی که قادر به خواندن باشد این کار برای او متصور نیست. [۳۸] قاعدة فی فضائل القرآن شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص ۵٩. [۳٩] تفسیر قرطبی، ۱/۳٩ و تفسیر طبری ۱/۶٠. [۴٠] أخلاق حملة القرآن ، ص ۴٠. [۴۱] سنن سعید بن منصور، ۲/۴۲٠. [۴۲] صحیح مسلم، ٧۴۶، ابن حجر، فتح الباری ۶/۵٧۵. [۴۳] قاعدة فی فضائل القرآن، ابن تیمیه، ۵٩. [۴۴] صحیح بخاری، کتاب الأحکام.