کلیدهای تدبر در قرآن

پیوست (۳): قرآن و روزه

‌از عبدالله بن عمربروایت شده است که پیامبر جفرمود: «قرآن و روزه شافعان بنده در روز قیامت هستند. پس روزه تو را از غذا و شهوات در طول روز باز می‌دارد و به وسیله آن در طول روز شفاعت می‌شوی و با قرآن از خواب شبانه می‌پرهیزی و بدین ترتیب قرآن تو را از عذاب شبانه شفاعت می‌کند.» [۱۳٧]

رابطه میان قرآن و روزه، رابطه‌ای قوی محکم است، پس حکم بزرگتر و مهمتر از مشروعیت روزه مضان، آماده کردن قلب برای تدبر قرآن در شب است. ولی آنچه که مشاهده می‌کنیم این است که بسیاری از مردم با اسراف و زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن هنگام افطار، این مصلحت بزرگ را برای خود از دست می‌دهند.

در حقیقت طب امروز و طب جایگزین اهمیّت روزه را برای پاکی قلب و انجام وظایف مادی و معنوی آن، ثابت کرده است. نمی‌خواهم که در این مورد به تفصیل صحبت کنم واینجا جای بحث آن نیست، ولی شما را به بعضی از منابع ارجاع می‌دهم [۱۳۸]. که اگر می‌خواهی بدون سختی به حکمت تشریع روزه پی ببری، باید به آن کتب مراجعه کنی و وقت و تلاش خود را در خواندن آن صرف کنی، این کلام خداوند برای ما کافی است: ﴿وَأَن تَصُومُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ١٨٤﴾[البقرة: ۱۸۴] این نامه‌ای است از جانب پروردگار جهانیان که دربردارنده بسیاری از اشارات و ارشادات است. همانا خداوند متعال این قاعده بزرگ را برای ما بیان کرده که روزه برای ما بهتر است، و بعضی از برکات و خیرات آن توسط تجارب آزمایشگاهی و تجارب علما ثابت شده است. علمایی که بر اهمیت رابطه روزه با تفکر و فهم و اندیشه تأکید کرده‌اند. شاهدان ما در صحّت روزه، اقوال انسان‌های با تجربه، احوال علمای مسلمان و غیرمسلمان است که هیچ کتابی نمی‌تواند آن‌ها را جمع‌آوری کند و آنچه که از اقوال و احوال آن‌ها ذکر شده خیلی زیاد است. که تعدادی اندکی از آن‌ها ذکر حالشان وجود دارد و احوال خیلی از آن‌ها ذکر نشده است.

پس اگر حقیقتاً می‌خواهی در قرآن اندیشه کنی و از آن تأثیر بگیری باید به این کلید عجیب به خصوص در ماه رمضان عمل کنی که همان روزه است، روزهء درست روزه‌ای است که روزه‌دار سعی می‌کند آن را با حدیث زیر تطبیق بدهد، حدیثی که مقدام بن معدی کرب ذکر کرده و گفته است که از پیامبر جشنیدم که فرمود: «شکم آدمیزاد را هیچ چیزی پر نمی‌کند. بر حسب اینکه لقمه‌هایی شکم آدم را پر می‌کند پس ناچاراً باید یک سوم آن را غذا و یک سوم آن را نوشیدنی و یک سوم آن برای خودش باقی بماند».

این حدیث اصلی کلی برای تمام اصول پزشکی است و از ابن ابی ماسویه پزشک – هنگامی که این حدیث را در کتاب ابن خیثمه/خوانده – نقل شده است که می‌گوید: «اگر مردم از این کلمات و احادیث استفاده کنند از امراض و بیماری‌ها مصون می‌مانند و داروخانه‌ها و دکان‌های داروفروش تعطیل می‌شوند».

معنی روزه این نیست که مدتی از خوردن و نوشیدن پرهیز کنی و بعد چند برابر آن را استفاده کنی؛ و این در حقیقت روزه نافعی نیست. روزه ا‌ی به حال روزه‌دار مفید است که هنگام افطار زیاد سیر نشده باشد. بعضی از جوانان می‌گویند: روزه می‌گیریم تا از برکتی که پیامبر از آن خبر داده، بهره‌مند شویم ولی ما می‌گوییم: اگر در هنگامی که روزه نیستی از زمان روزه‌ات رفع حاجت کنی و بخواهی که چیزی برایت دو برابر شود، این در حقیقت روزه نیست بلکه رنجاندن و عذاب بدن است. چون هدف از روزه حفظ بدن به طور کامل و حفظ قلب به طور خاص از سم‌های غذا و نوشیدنیها است و این معنای همان قول پیامبر جاست. چون قلب آدمی هرگاه از سموم غذاها نجات یافت و استراحت کرد، صاف و لطیف می‌شود.

مروزی/به ابی عبدالله یعنی امام احمد/گفت: «آیا در قلب کسی که سیر است رقت و لطافتی وجود دارد؟ گفت: ندیده‌ام.» و از نافع/و ابن عمربروایت شده است که: «از وقتی که اسلام آورده‌ام سیر نخورده‌ام.» و محمد بن واسع/می‌گوید: «کسی که غذایش کم باشد، فهم و درک او صاف و رقیق می‌شود چون خوردن زیاد باعث سنگینی صاحبش می‌شود و او را از بسیاری از کارها باز می‌دارد.» همچنین ابی‌سلیمان دارانی/می‌گوید: «وقتی که خواستی نیازی از نیازهای دنیا و آخرتت را برآورده کنی، تا زمانی که نیاز نداشتی چیزی نخور، چون خوردن، عقل را تغییر می‌دهد.» و از قثم عابد نقل شده است که می‌گفت: «هیچ وقت غذای کسی کاهش پیدا نمی‌کند مگر اینکه قلبش لطیف شده و چشمانش خیس شده باشد.» واز ابوعمران جونی/نقل شده است که: «کسی که دوست دارد قلبش نورانی شود، باید غذایش کمتر باشد.» عثمان بن زائده/می‌گوید: «سفیان ثوری برایم نوشت که اگر می‌خواهی جسمت سالم بماند و خوابت کمتر شود، پس خوردنت را کم کن.» و ابراهیم ابن ادهم/می‌گوید: «کسی که شکمش را حفظ کند، دینش را حفظ کرده و کسی که گرسنگی خود را در اختیار داشته باشد، دارای اخلاق صالح است.» و حسن بن یحیی الخشنی/می‌گوید: «کسی که می‌خواهد اشک‌هایش زیاد باشد و قلبش لطیف شود، باید همیشه نصف شکمش را بخورد و بیاشامد.» و احمد بن ابی‌الحواری/می‌گوید: «پس چگونه این گونه می‌شود ای ابا سلیمان و او گفت: ازوقتی که حدیث «یک سوم طعام و یک سوم شراب» را شنیده‌ام. و می‌بینی که اگر خود را محاسبه کنی یک ششم سود می‌بری» و از شافعی/نقل شده است که: «۱۶ سال است که سیر نخورده‌ام، بجز یک بار که آن را بیرون دادم. چونکه سیری بدن را سنگین می‌کند و زیرکی آن را کاهش می‌دهد و باعث خواب‌آلودگی شده و شخص سیر را از عبادت می‌گیرد.» و عایشهلمی‌گوید: «اوّلین بدعتی که بعد از پیامبر ایجاد شد، سیر خوردن بود.» هر گروهی وقتی شکمشان سیر شد، روحشان آن‌ها را به طرف دنیا می‌کشاند.

[۱۳٧] مسند احمد بن حنبل ۲/۱٧۴ – مستدرک حاکم ۱/۴٧٠. [۱۳۸] کتاب ریجیم الصوم، دارطویق – الصوم و الصحة، نجیب الکیلانی – صوموا تحصوا – دراسة العلمیة لفوائد الصوم، شیخ سعید احمری.