طریقه‌ی خواندن نماز
نیت نماز کرده الله أکبر بگوید، و هنگام گفتن الله أکبر دست‌ها را تا برابر گوشه بلند نماید، و در زیر ناف به این کیفیت که: دست را بر پشت دست نهاده و با انگشتان دست راست مچ دست چپ را گرفته و ببندد، و اگر زن باشد بالای سینه به کیفیت ذکر شده بگذارد، و این دعا را بخواند:
سُبْحَاَنكَ اللَّهُمَ وَبِحَمْدِكَ: خداوندا! پاکى تو را بیان می‌کنم، و تو را ستایش مى‌نمایم.
وَتَبَارَكَ اسْمُكَ، وَتَعَالَى جَدُّكَ: و با برکت است نام تو و برتر است ذات تو.
وَلاَ إِلَهَ غَيْرُكَ: و نیست خدائی جز تو.
بعد از خواندن دعا: «أَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْمِ وَبسم الله الرحمن الرحيم»گفته، سوره مبارکه «الْحَمْدُ لِلَّهِ»را بخواند، و بعد از «وَلَا الضَّالِّينَ»آمین بگوید، و بعد سوره‌ای یا چند آیت بخواند، و بعد الله أکبر گفته به رکوع برود، و در رکوع سه مرتبه یا پنج مرتبه «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيْمِ» [۵]بگوید، و در حالت رکوع با انگشتان دست زانو را محکم بگیرد و بازوها را از پهلو جدا نگهدارد، سپس «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» [۶]گفته از رکوع بلند شود و بعد از تمام شدن «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ» [٧]بگوید، و اندازه یک دقیقه ایستاده توقف نماید، اگر با جماعت نماز می خواند امام «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»بگوید و مقتدی «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». و بعد به سجده برود و سجده را به این کیفیت بجای آورد که: اولا هر دو زانو را به زمین بنهد و سپس هر دو دست را در حالی که دست‌ها از پهلوها خوب جدا باشد و سر را میان هر دو دست نهاده بطوری که بینی و پیشانی به زمین برسد و در سجده سه مرتبه یا بیشتر ولی طاق باشد «سُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلَى» [۸]بگوید، و زن دست‌ها را به پهلو بچسباند و بعد سر را از سجده برداشته اندازه‌ای که تمام اعضاء بجای خود قرار گیرد توقف نماید و سجده دومی را مثل اولی بجای بیاورد، و رکعت دومی مثل اولی با این تفاوت که در رکعت دوم «أَعُوْذُ بِاللهِ»را نخواند و نیز «سُبْحَاَنكَ اللَّهُمَ»را نخواند فقط در اول الحمد بسم الله الرحمن الرحیم را بگوید، و بعد بقعده به این ترتیب بنشیند که پای چپ را فرش کرده پای راست را نصب کند و تا سرحد امکان سر انگشتان را به سوی قبله نماید، و هر دو دست را بالای زانو بگذارد و انگشتان را بهم نچسباند بلکه بحالت طبیعی آن‌ها را داشته باشد و این دعا را بخواند:
التَّحِيَّاتُ ِللهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاَتُهُ، السَّلاَمُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِيْنَ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ.
تمام عبادات قولی و بدنی و مالی برای رضای خدا است، سلام بر تو ای پیغمبر و رحمت خدا، سلام بر ما و بر بندگان نیکوکار، گواهی می‌دهم اینکه هیچ خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدای یگانه و یکتا، و گواهی می‌دهم اینکه محمد جبنده و فرستاده شده خداست.
وقتی که به کلمه طیبه رسید سر انگشت وسط را به بند انگشت ابهام گذاشته حلقه دهد و انگشت سبابه را در وقت «لاَ إِلَهَ»گفتن بلند کند، و در وقت «إِلاَّ اللهُ»پائین بیاورد، و با این اشاره سبابه گفته می‌شود، و اشاره سنت موکده است، و اگر نماز چهار رکعتی است بعد از خواندن التحیات فورا الله أکبر گفته بلند شود، و در دو رکعت آخر فرض فقط تنها الحمدلله را بخواند، و اگر نماز سنت می‌خواند در هر چهار رکعت بعد از حمد سوره یا چند آیه بخواند و در قعده اخیر بعد از خواندن التحیات این درود را بخواند:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيْمَ وَعَلى آلِ إِبْرَاهِيْمَ، إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَجِيْدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيْمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيْمَ، إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَجِيْدٌ.
ای خدایا! درود بفرست بر محمد و آل محمد، مثلی که درود فرستادی بر حضرت ابراهیم و بر آل ابراهیم، همان تو ستوده شده و بزرگوار هستی. ای خدایا! برکت بفرست بر محمد جمثلی که برکت فرستادی بر ابراهیم ÷و آل ابراهیم، همانا تو ستوده شده و بزرگواری.
بعد این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيْ وَلِوَالِدَی وَلِأُستَاذِیَ وَلِجَمِیعِ المُؤمِنِینَ وَالمُؤمِنَاتِ وَالمُسلِمِینَ وَالمُسلِمَاتِ یَا قَاضِی الحَاجَاتِ إِنَکَ عَلی کُلِ شَئٍ قَدِیرٌ.
ای خدایا! بیامرز مرا و پدر و مادر مرا و استاد مرا و تمام مردان مؤمن و زن‌های مؤمن را و مردان مسلمان و زن‌های مسلمان را، ای برآورنده حاجت‌ها! همانا تو بر همه چیز توانا هستی.
سپس بطرف راست سلام داده بعد بطرف چپ، و در وقت سلام نیت فرشته و یا فرشته و مسلمین را داشته باشد. این بود طریق نماز ولی در آن فرائضی است که به ترک یکی از آن‌ها نماز باطل می‌شود، خواه سهوا باشد خواه قصدا، و واجباتی است که بر ترک آن‌ها قصدا نماز ناقص ادا می‌شود و سهوا به سجده سهو تدارک می‌شود. و سنت‌ها و مستحباتی است.
مسئله ۲۸۵: در نماز شش چیز فرض است، اول: تکبیر تحریمه «یعنی گفتن الله أکبر در موقعی که دست‌ها را به نرمه گوش بلند می‌نمائیم». دوم: قیام، سوم: قرائت یعنی قرآن چند آیتی یا سورتی خواندن، چهارم: رکوع کردن، پنجم: هر دو سجده را بجا آوردن، ششم: در آخر نماز به اندازه‌ای که التحیات خوانده شود نشستن.
مسئله ۲۸۶: در نماز هیجده چیز واجب است، اول: خواندن الحمدلله، دوم: خواندن سوره دیگر یا سه آیه کوچک و یا یک آیه بزرگ با الحمدلله، سوم: تعیین قرائت در دو رکعت اول فرض، «توضیح اینکه خواندن سوره یا چند آیه با الحمد لله در دو رکعت اول از نمازهای چهار رکعتی فرض و همه رکعت‌های وتر و نفل واجب است، و در دو رکعت آخر فرض یا در یک رکعت آخر نمازشام فقط تنها الحمدلله خوانده می‌شود». چهارم: مقدم نمودن الحمدلله بر سوره، پنجم: در موقع سجده با پیشانی بینی خود را نیز بر زمین بگذارد، ششم: در هر رکعت از نماز باید سجده دوم را پیش از اینکه انتقال بعمل دیگر از نماز پیدا کند بجا آورد، هفتم بجا آوردن هر فرض را با اطمینان و آرامش، هشتم: قعده اول، نهم: خواندن التحیات در هر دو قعده، دهم: برخاستن از قعده اول به رکعت سوم بعد از خواندن التحیات بدون تاخیر، یازدهم: در موقع سلام، السلام علیکم ورحمت الله گفتن، دوازدهم: در نماز وتر دعای قنوت را خواندن، سیزدهم: تکبیرات نماز هر دو عید، چهاردهم: تعیین کردن لفظ الله أکبر را برای شروع کردن در هر نمازی، پانزدهم: تکبیر رکعت دوم در موقع رکوع در نماز عیدین، شانزدهم: بلند خواندن امام جماعت دو رکعت اول شام و خفتن و نماز بامداد را، هفدهم: بلند خواندن امام جماعت قرائت را در نماز جمعه و عیدین و تراویح و وتر در ماه رمضان، هیجدهم: آهسته خواندن قرائت در نماز ظهر و عصر و رکعت‌های پس از دو رکعت اول نماز شام و خفتن و نمازهای نفل روز.
تذکر: شخصی که تنها می‌خواند یا شب نماز نفل می‌خواند در بلند خواندن در اوقاتی که بلند خوانده می‌شود و آهسته خواندن قرائت مخیر است.
مسئله ۲۸٧: ماسوای فرائض و واجبات نماز بقیه همه یا سنت یا مستحب است.
مسئله ۲۸۸: اگر کسی الحمدلله را نخوانده بلکه سوره دیگری یا چند آیت خواند یا الحمدلله را خواند و ختم سوره یا آیه ننمود، یا دو رکعت خواند و بقعده ننشست، یا نشست و التحیات را نخواند در همه این صورت‌ها اگر قصدا باشد فرض اداء شد ولی نماز بسیار ناقص است که اعاده آن واجب می‌باشد، و اگر سهوا باشد به سجده سهو نماز درست و کامل می‌گردد.
مسئله ۲۸٩: اگر وقت سلام دادن لفظ: السلام وعلیکم ورحمة الله را نگفت بلکه با کسی صحبت کرد، یا برخاسته رفت یا عمل دیگری که ناقص نماز است انجام داد نیز همین حکم است یعنی نماز ناقص اداء شده.
مسئله ۲٩۰: بعد از الحمدلله حد اقل باید سه آیه خوانده شود، اگر یک آیه یا دو آیه خواند اگر این یک آیه یا دو آیه به اندازه سه آیه کوچک است نماز جائز و اگر کم‌تر باشد نماز ناقص و حکم ماقبل را دارد.
مسئله ۲٩۱: اگر کسی از رکوع بلند شده سمع الله را نگفت، یا در رکوع و سجده «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيْمِ وَسُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلَى»را نگفت یا در قعده اخیر بعد از التحیات درود شریف را نخواند، یا دعا نکرد در همه این صورت‌ها نماز جائز و کامل است ولی ترک سنت نموده.
مسئله ۲٩۲: اگر وقت تکبیر تحریمه دست‌ها را بلند نکرد نماز جائز ولی ترک سنت است.
مسئله ۲٩۳: در هر رکعت بسم الله الرحمن الرحیم گفته الحمدالله را شروع نماید.
مسئله ۲٩۴: در وقت سجده پیشانی و بینی هر دو به زمین گذاشته شود، و اگر پیشانی به زمین رسید و بینی نرسید نماز جائز است، و بالعکس جائز نیست مگر در صورت عذر.
مسئله ۲٩۵: اگر بعد از رکوع خوب راست نشد بلکه نیم راست شده به سجده رفت اگر قصدا بود نماز را باید دو مرتبه بخواند و اگر سهوا بود سجده سهو بجای آورد.
مسئله ۲٩۶: اگر از سجده سر خود را قدری برداشته و به سجده دومی رفت سجده دومی بجای نیامد و نماز قطعا جائز نیست، و اگر اینقدر بلند شد که به نشستن نزدیک بود فرض اداء شد با نقصان، اگر این کار را قصدا انجام داده بود باید نماز را دو مرتبه بخواند و اگر سهوا بود باید سجده سهو بجای آورد.
مسئله ۲٩٧: اگر بر حصیر یا فرشی که از زمین حرکت کرده است نماز خواند هنگام سجده کردن سر را خوب فشار دهد تا هر چند که خوابیدنی است بخوابد، و اگر آهسته سر را گذاشت سجده جائز نیست.
مسئله ۲٩۸: اگر در دو رکعت آخر فرض بعد از الحمد لله سوره خواند نماز کاملا جائز است و هیچ اشکالی ندارد.
مسئله ۲٩٩: اگر در دو رکعت آخر فرض الحمدلله را نخواند بلکه سه مرتبه سبحان الله گفت یا به اندازه حمد خاموش ایستاد نماز جائز است ولی خواندن حمد بهتر است.
مسئله ۳۰۰: در دو رکعت اول خواندن سوره حمد واجب است، پس اگر کسی فقط تنها حمد را خواند و ضم سوره نکرد یا الحمد را هم نخواند بلکه سبحان الله گفت، باید در دو رکعت آخر با الحمدلله سوره را هم بخواند و اگر این کار قصدا باشد اعاده نماز واجب و اگر سهوا باشد سجده سهو بجای آورد.
مسئله ۳۰۱: در نمازهائی که آهسته می‌خواند باید طوری آهسته خوانده شود که شخص آواز خود را بشنود و اگر خود نمازگزار آواز خود را نشنید نماز جائز نیست.
مسئله ۳۰۲: شخص نمازگزار هر سوره‌ای را بخواهد بخواند و تعیین ننماید، اگر سوره معینی را برای نماز معین مقرر کرد مکروه است.
مسئله ۳۰۳: رکعت دوم نباید از اول درازتر باشد.
مسئله ۳۰۴: زن‌ها نماز را تنها بخوانند، و اگر جماعت کردند امام در وسط بایستد، و اگر به جماعت مردان حاضر شدند در عقب صف زنند و در برابر مردی ایستاده نشود، و اگر زنی در برابر مردی در نماز ایستاد و امام نیت امامت زن‌ها را داشت نماز هر دو فاسد است.
مسئله ۳۰۵: اگر در وسط نماز وضوء شکست وضوء گرفته نماز را مجددا بخوا ند، و اگر از همانجائی که وضوء شکسته نماز بخواند جائز است.
مسئله ۳۰۶: مستحب است که در حالت قیام به سجده گاه نظر شود و در حالت رکوع بر پشت پاها، و در حالت سجده بر بینی، و در قعده بر کناره، و وقت سلام بر شانه‌های خود. و اگر خمیازه آمد تا حد امکان از آن جلوگیری کند، وإلا پشت دست بر دهان بگذارد و از سرفه نیز تا حد امکان جلوگیری نماید.
[۵] ترجمه: پروردگار بزرگم پاک و منزّه است. [۶] ترجمه: الله شنید و قبول کرد ستایش کسى را که او را ستایش نمود. [٧] ترجمه: پروردگارا! حمد و ستایش و مبارک از آنِ تو است. [۸] ترجمه: منزّه است پروردگار بزرگ و برتر من.