خلاصة المسائل - در مذهب حنفی - جلد اول

بیان اوقات سفر و آداب آن

مسئله ۴٧۳: روز جمعه یا شنبه برای مسافرت بهتر و با برکت تر است، پیغمبر اکرم جدر این روزها مسافرت می‌کردند و نسبت به این سفر دعا فرمودند.

مسئله ۴٧۴: روز جمعه پیش از نماز جمعه سفر کردن جائز ولی نرفتن اولی است، بعد از اذان جمعه پیش از نماز سفر حرام است.

مسئله ۴٧۵: صبح زود مسافرت مبارک و در این خصوص نیز پیغمبر جدعا کرده‌اند.

مسئله ۴٧۶: مسافرت مناسب است با رفیق باشد بالخصوص در مسافرت‌های طولانی، و در این فوائد دنیوی و دینی است اگر رفیق یک نفر باشد کافی است و اگر بیشتر باشد بهتر است.

مسئله ۴٧٧: اگر جماعتی اقدام به مسافرت نمایند مناسب است یکی را از میان خود رئیس تعیین کرده و در صورت اختلاف آراء بر دستور و فیصله آن عمل نمایند اگرچه مخالف رای دیگران باشد.

مسئله ۴٧۸: پیش از سفر اسباب سفر را آماده نماید تا باعث تکلیف و اذیت دیگران نشود، در مسافرت داشتن سرمه، شانه، مسواک، مقراض سنت است.

مسئله ۴٧٩: مستحب است پیش از مسافرت استخاره کند طریق استخاره در بیان نماز استخاره بیان شده است.

تذکر لازم: عادت مردم بعضی مناطق است که: در وقت اراده مسافرت از ستارگان و حیوانات فال می‌گیرند، و این عادت مردود و خلاف شریعت است، و تنها چیزی که جائز است استخاره می‌باشد، چنانچه پیغمبرجفرمودند: «مَا خَابَ مَن إستَخَارَ»یعنی زیان کار نمی‌شود کسی که استخاره نماید. هنگام رفتن به سفر با رفقاء و اقرباء خداحافظی کند، و در وقت جدائی این دعا را بخواند: «أَسْتَوْدِعُ اللهَ دِيْنِي، وَأَمَانَتِي، وَخَوَاتِيْمَ عَمَلِي» [۱۲]. بازماندگان این دعا را بخوانند: «فِي حفظِ اللهِ وَفِي کَنِفِه، زَوَّدَكَ اللهُ التَّقْوَى، وَغَفَرَ ذَنْبَكَ، وَيَسَّرَ لَكَ الخَيْرَ حَيْثُ مَا كُنْتَ» [۱۳].

در احادیث شریفه وارد است که بهترین محافظ و خلیفه برای بازماندگان حرمت چهار رکعت نماز است که بعد از پوشیدن لباس مسافرت اداء کند و در هر چهار رکعت بعد حمد سوره مبارکه «قل هو الله أحد» را بخواند، و بعد از ادای نماز این دعا را بخواند: ای خدا! به وسیله این رکعات طالب قرب شما می‌باشم و به طفیل آن مال و عیال من را حفاظت فرما». و عادت پیغمبر اکرم جاین بود: وقتی که برای مسافرت حرکت می‌کردند، این دعا را می‌خواندند: «پروردگارا به مدد تو بر می‌خیزم، و به سوی تو رو می‌آورم، و از تو قوت حاصل می‌کنم، و خاص بر تو اعتماد می‌کنم، ای خدا! تو محل اعتماد منی، و امید من خدایا کفیل باش در این کاری که کوشش می‌کنم». وقتی که از خانه بیرون شود این دعا را بخواند: «بنام خدا شروع می‌کنم، و بر خدا اعتماد دارم، و نیست قوتی بر طاعت و برگشت از معصیت مگر به کمک خداوند بزرگ، پروردگارا من به تو پناه می‌برم از اینکه گمراه شوم یا گمراه کنم، بلغزم یا بلغزانم، ستم کنم تا ستم کرده شوم، بدخلقی کنم یا با دیگران بداخلاقی کنم». وقتی که به مرکب سوار شود سه مرتبه «الله أکبر» گفته این دعا را بخواند: «پاکست آن ذاتی که تابع گردانید این مرکب را و حال اینک توانائی این را نداشتیم و به سوی پروردگار رجوع کننده‌ایم». و بعد این دعا را بخواند: «ای خدا! از تو نیکی و تقوی و آن عملی که تو از بجا آوردن آن خشنود می‌شوی طلب می‌کنم، ای خدا! آسان گردان بر من این سفر را و کوتاه گردان دوری آن را، توئی رفیق سفر و محافظ اهل و مال در وطن و خانه، پروردگارا! رفیق سفر شو مرا و محافظ اهل و عیال من». در راه وقتی که بر بلندی بالا رود الله أکبر گفته این دعا را بخواند: «اللهُمَ لَكَ الشَّرَفُ عَلی کُلِّ شَرَف وَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى كُلِّ حَالٍ». وقتی که پائین بیاید سبحان الله بگوید، و اینگونه بوده است عادت پیغمبر و صحابه کرام.

مسئله ۴۸۰: با رفیق خود با نهایت لطف و اخلاق رفتار نماید اگر احیانا از رفقاء اذیت ببیند صبرنماید و اگر زیاده از احتیاج وسائل سفر داشت به رفقاء کمک نماید.

مسئله ۴۸۱: در مسافرت سگ همراه نبود، در حدیث شریف آمده است که: فرشته نیکی همراه جماعتی نیست که سگ همراه داشته باشند.

مسئله ۴۸۲: اگر مرکب سواری حیوانی است از قدرت آن اضافه بار کردن جائز نیست، و سر و روی آن زدن حرام است.

مسئله ۴۸۳: گاهی پیاده برود و به حیوان نوبت استراحت بدهد.

مسئله ۴۸۴: در حدیث است: وقتی که سواره مشغول یاد خدا باشد فرشته همراه اوست و اگر مشغول غیر یاد خدا باشد شیطان رفیق اوست.

مسئله ۴۸۵: وقتی که مسافر به محلی فرود آید مستحب است دو رکعت نماز اداء کرده این دعا را بخواند: «أَعُوْذُ بِكَلِمَاتِ اللهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» [۱۴]. وقتی که شب شود مسافر این دعا را بخواند: «يَا أَرْضُ رَبِّي وَرَبُّكِ اللَّهُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّكِ وَشَرِّ مَا فِيكِ وَشَرِّ مَا خُلِقَ فِيكِ وَمِنْ شَرِّ مَا يَدِبُّ عَلَيْكِ وَأَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ أَسَدٍ وَأَسْوَدَ وَمِنَ الْحَيَّةِ وَالْعَقْرَبِ وَمِنْ سَاكِنِ الْبَلَدِ وَمِنْ وَالِدٍ وَمَا وَلَدَ». وقتی صبح شد این دعا را خواند: «سَمَّعَ سَامِعٌ بِحَمْدِ اللهِ، وَحُسْنِ بَلاَئِهِ عَلَيْنَا. رَبَّنَا صَاحِبْنَا، وَأَفْضِلْ عَلَيْنَا عَائِذاً بِاللهِ مِنَ النَّارِ» [۱۵]. وقتی از دور آن شهر و دیار که عازم آنجاست مشاهده شود این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَوَاتِ السَّبْعِ وَمَا أَظْلَلْنَ، وَرَبَّ اْلأَرْضِيْنَ السَّبْعِ وَمَا أَقْلَلْنَ، وَرَبَّ الشَيَاطِيْنِ وَمَا أَضْلَلْنَ، وَرَبَّ الرِّيَاحِ وَمَا ذَرَيْنَ. أَسْأَلُكَ خَيْرَ هَذِهِ الْقَرْيَةِ وَخَيْرَ أَهْلِهَا، وَخَيْرَ مَا فِيْهَا، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا، وَشَرِّ أَهْلِهَا، وَشَرِّ مَا فِيْهَا» [۱۶]. وقتی وارد آن محل شود به اندازه وسع لباس خوب بپوشد، هنگام برگشتن از سفر برای اهل و عیال و دوستان تحفه و هدایا آوردن مستحب است. و در حدیث تا این حد تاکید شده که اگر چیزی نبود حداقل ساک خود را پر از ریگ یا سنگ آن محل کرده بیاورد. یا مراد تاکید است، یا سنگی که لازم خانه است، وقتی که برگشت همان دعاها را در هبوط و صعود تکرار کند، یعنی بالا رفتن و پائین آمدن و نیز این دعا را بخواند: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ، آيِبُوْنَ، تَائِبُوْنَ، عَابِدُوْنَ، لِرَبِّنَا حَامِدُوْنَ، صَدَقَ اللهُ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ اْلأَحْزَابَ وَحْدَهُ» [۱٧]. وقتی که نظر مسافر به شهر آن افتاد این دعا را بخواند: «أللهُمَ أجعَل لَنَا بِهَا قَرَاراً وَرِزقًا حَسَناً».

مسئله ۴۸۶: در حدیث است که پیغمبر جمنع کردند از ناگهان داخل شدن به خانه بعد از مسافرت طولانی البته اگر قبل از آمدن اطلاع داده یا سفر طولانی نیست آمدن ناگهانی تابعی ندارد.

مسئله ۴۸٧: وقتی مسافر از سفر وارد شهر یا ده محل سکونت خود گردید اولا به مسجد رفته دو رکعت نماز بخواند.

مسئله ۴۸۸: وقتی داخل منزل خود گردید این دعا را بخواند: «تَوْبًا تَوْبًا، لِرَبِّنَا أَوْبًا، لا يُغَادِرُ عَلَيْنَا حُوبًا».

مسئله ۴۸٩: با مستقبلین مصافحه و معانقه مستحب است.

[۱۲] ترجمه: من دین و امانت و خاتمه‏ى کارهایم را به الله مى‌سپارم. [۱۳] ترجمه: در حفظ و رعایت خداوند باشید، خداوند، تقوى نصیب شما گرداند، گناهانت را ببخشاید، و هر جا که هستید خیر را براى شما میسّر گرداند. [۱۴] ترجمه: از شر! آنچه خداوند آفریده است، به کلمات کامل او پناه مى‌برم. [۱۵] باشد که شاهدى، حمد و ستایش خدا را بشنود و بر خوبى نعمت‏هایش بر ما گواهى دهد. اى پروردگار ما، تو همراه ما باش، و به ما احسان کن، در حالى که از آتش دوزخ به تو پناه مى‌برم. [۱۶] ترجمه: بار الها! اى پروردگار هفت آسمان و آنچه زیر آن‌ها قرار دارد، اى پروردگار زمین‌هاى هفت گانه و آنچه بر روى آن‌ها قرار دارد، و اى پروردگارِ شیطان‌ها و آنچه که آن‌ها گمراه کرده‏اند، و اى پروردگار بادها و آنچه که آن‌ها به حرکت در مى‌آورند، من از تو خیر این آبادى، و خیر ساکنان، و خیر آنچه در آن هست را مسألت مى‌نمایم، و از بدى آن، و بدى ساکنان آن، و بدى آنچه در آن قرار دارد، به تو پناه مى‌برم. [۱٧] ترجمه: بجز الله معبود دیگرى «بحق» وجود ندارد، یگانه است، شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست، ستایش مخصوص اوست، و او بر هر چیز توانا است، توبه کنان، عبادت کنان و حمدگویان براى پروردگارمان، باز می‌گردیم، خداوند وعده‏اش را تحقق بخشید، بنده‏اش را نصرت کرد و به تنهایى گروه‏ها را شکست داد.