اصطلاحات چهارگانه در قرآن

(۲) اطاعت، بندگی، خدمت‌کردن، کاملاً در اختیار کسی‌بودن، فرمانبرداری‌کردن، پذیرفتن ذلّت، خضوع‌کردن در برابر قدرت و سیطره‌ی فردی خاص

[دِنْتُهُم فدانوا]: بر آنان تسلط یافتم که در نتیجه از من اطاعت کردند.

[دِنْتُ الرَّجُلَ]: به آن مرد خدمت کردم.

از حضرت رسول ج نقل است که فرمودند: «أُريد مِنْ قُرَيْشٍ كَلِمَةً تَدينُ لَهُمْ بِهَا الْعَرَبُ» یعنی از قریش کلمه‌ی «لا إله إلا الله» را می‌خواهم بگویند که به واسطه‌ی آن تمام عرب‌ها را به اطاعت و خضوع در برابر خود وادار می‌کنند؛ به این ترتیب به قومی که مطیع باشند، گفته می‌شود: «قوم دَیِّنٌ» و با همین معنا در حدیث خوارج آمده است که حضرت رسول ج فرمودند: «يَمْرُقُونَ مِنَ الدِّينِ مُروقَ السَّهْمِ مِنَ الرَّمِيَّةِ» [۵۶]. یعنی خوارج از دین خارج می‌شوند آن‌چنان که تیر از کمان خارج می‌شود. [۵۷]

[۵۶] آلبانی: بخاری (۱۲/۲۳۸-۲۵۴) و مسلم (۳/۱۰۹-۱۱۷) از طرق گوناگون این حدیث را از تنی چند از صحابه‌ی کرام مثل علی بن ابیطلب، ابوسعید خدری، عبدالله بن عمر و جابر بن عبدالله ش روایت کرده‌اند. [۵۷] معنای حدیث به این شکل نیست که خوارج به طور کلی از دین به معنای ملّت (اسلام) خارج خواهند شد؛ زیرا هنگامی که از حضرت علی÷ پرسیدند که آیا خوارج کافر بودند؟ در پاسخ فرمودند: آنان از کفر فرار کردند. و بازهم پرسیدند که آیا خوارج منافق بودند؟ فرمودند: منافقان، خدا را بسیار کم یاد می‌کنند درحالی که آنان صبح و شب به ذکر خدا مشغولند. از این فرموده‌های حضرت علی، کرم الله وجهه، به خوبی معلوم می‌شود که مراد از واژۀ دین، اطاعت از امام برحق است. ابن اثیر در کتابش النهایة جزء دوم صفحه ۴۱-۴۲ این حدیث را با چنین معنایی تفسیر کرده است و می‌گوید: «مقصود پیامبر از دین در حدیث خوارج، اطاعت است به این معنا که خوارج از اطاعتِ امامی که اطاعت از او واجب است، خارج می‌شوند».