نظر شيخ محمد عبده و مناقشه‌ی آن

مفسر توانای قرآن کریم شیخ محمد عبده درتفسیر آیه‌ی ۲۷ از سوره‌ی «نازعات»:

﴿ءَأَنتُمۡ أَشَدُّ خَلۡقًا أَمِ ٱلسَّمَآءُۚ بَنَىٰهَا ٢٧﴾[النازعات: ۲۷].

«آیا آفرینش شما دشوارتر است، یا آفرینش آسمان که خداوند آن را بنا کرد».

می‌گوید:

«از مفهوم جمله‌ی «بَنَىٰهَاـ آن را بنا کرد»، چنین استنباط می‌شود که حق‌تعالی هر سیاره‌یی از سیارگان کائنات را به مثابه‌ی خشتی از بنای یک سقف یا یک گنبد قرار داده است. و آنگونه که ما در ترکیب مواد ساختمانی با همدیگر از مواد و مصالحی چون سیمان و غیره استفاده می‌کنیم، حق‌تعالی در اتصال این خشتهای کوکبی به همدیگر نیز نیروی جاذبه‌ی زمین یا امثال آن از نیروهای دیگر را به کار گمارده است.

شکی نیست که رأی امام محمد عبده برخاسته از تخیلات و تصورات اندرونی وی نیست، بلکه نظرش در این رابطه، گزیده و عصاره‌ی آن حقایق علمیی می‌باشد که او با آگاهی ازتطوّرات جدید علمی و در روشنایی آنها، بدان پرداخته است.

شیخ محمد عبده درتوضیح رأیش میگوید: بنا، عبارت است از چسبانیدن اجزای متفرقه به همدیگر به وسیله‌ی مواد کمکی دیگری که بتواند آن اجزاء را با هم به گونه‌یی پیوند دهد که با هم درهم آمیخته و از یکدیگر نگسلند تا در نتیجه از این اجزای متفرقه، یک بنیه و ساختمان واحد اعمار شود.

و از آنجا که خدایﻷدر اعمار کائنات و آسمانها واژه‌ی «بنا» را به کار گرفته است پس او مسلماً کواکب را با این شیوه ساخته است. یعنی اینکه او هر کدام از آنها را در فاصله‌ی معینی از یکدیگر قرار داده است همراه با وسایل نگه دارنده‌یی که آنها را در یک مجموعه‌ی منظم در ارتباط با هم نگه دارد تا در همان مدار معینه‌ی خود سیر نمایند و نهایتاً همه‌ی این مجموعه‌های هستی، در نماد یک عالم واحد درنظر آیند و به نام واحدی که ما آن را آسمان می‌نامیم، نامیده شوند، همین آسمان پر نقش و نگاری که بالای سر ما قراردارد.

جلّ الخالق! آیا تعجب برانگیز نیست که باز این انسان می‌آید و از دشواری اعاده‌ی آفرینش خود سخن می‌گوید در حالی‌که «آفرینش» فرمانبر امر الهی است؟ و مگر آفرینش انسان دشوارتر است یا آفرینش این کائنات عظیم بی‌نهایت؟!.