۱۳- در تفسیر آیۀ شریفه ﴿وَهُوَ مَعَکمۡ أَيۡنَ مَا کنتُمۡۚ﴾
بخشی از آنچه در سورۀ «حدید» [۴۱]نازل شده (و علی ÷آن را تفسیر نموده) بدینصورت است که می‌فرماید: ﴿وَهُوَ مَعَكُمۡ أَيۡنَ مَا كُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ ٤﴾یعنی: «او با شماست هر جا که باشید و خدا به آنچه می‌کنید بینا است». در اینباره إبراهیم بن محمد ثقفی در کتاب «الغارات» از حارث بن عبد الله أعور [۴۲]گزارش کرده است که گفت:
«علی ÷( در ایام خلافت) روزی وارد بازار شد وندا در داد: ای گوشت فروشان! هر کس از شما در گوشت (حیوانی که ذبح کرده) بدمد (و آن را فربه نشان دهد) از ما نیست. در آن هنگام امیر مؤمنان ÷مردی را یافت که پشت به او نموده بود و به دیگری می‌گفت: سوگند به کسی که در پس هفت پرده نهان شده، اینچنین نیست! علی ÷دستی به پشت او زد و گفت: ای گوشت فروش، چه کسى در پس هفت پرده نهان شده است؟! آن مرد گفت: خداوند جهانیان، ای امیر مؤمنان! علی ÷فرمود: خطا گفتی مادرت سوگمندت شود [۴۳]! میان خدا و آفریدگانش هیچ پرده‌ای نیست زیرا آفریدگان هرجا هستند، خدا با آنها است. مرد گوشت فروش گفت: ای امیر مؤمنان، کفّارۀ سخنی که گفتم چیست؟ امام فرمود: کفّارۀ سخنت آنستکه بدانی در هرجا هستی، خدا با تو است. آن مرد دوباره پرسید: آیا مسکین را (به کفارۀ سوگند نادرست خود) خوراک دهم؟ علی ÷گفت: نه، زیرا تو به غیر خداوندت سوگند یاد کردی [۴۴]!».
آنگاه امیر مؤمنان علی ÷بودن خداوند را با آفریدگانش در خطبه‌های پر شکوه خویش برای مسلمانان تفسیر نمود و از جمله فرمود:
«او با همه چیز هست، نه اینکه همنشین آنها باشد و غیر همه چیز است، نه آنکه از آنها جدا باشد» و نیز فرمود:
«او در اشیاء فرو نرفته تا گفته شود که درون آنها است، و از اشیاء دور است، بدون آنکه از آنها جدا است». و نیز فرمود:
«او به اشیاء نزدیک است، بدون آنکه با آنها آمیخته باشد و از اشیاء دور است، بدون آنکه از آنها جدا باشد». و نیز فرمود: «او درون اشیاء نیست و بیرون از آنها هم نیست». و نیز فرمود:
«او از راه پیوستن، به اشیاء نزدیک نشده و با گسستن نیز از آنها دور نگشته است».
نویسنده گوید: همۀ این تعبیرها دربارۀ اینکه خدای سبحان با اشیاء است از این حقیقت به ما خبر می‌دهد که خداوند بر همه چیز «احاطه» دارد بدون آنکه در خور قیاس با خلق و تشبیه به آفریدگان باشد. چنانکه باز هم علی ÷در خلال سخنانش فرمود:
«او به هر چیز احاطه دارد و بر همۀ اشیاء چیره است و به همه چیز توانایی دارد». و نیز فرمود:
«هیچ صورتی همانند وی نیست و با حواس به احساس درنمی‌آید و با اشخاص قیاس نمی‌شود...».
مذهب خاندان پیامبر علیهم السلام و مسلمانان نخستین -رضی الله عنهم- دربارۀ «صفات خداوند» چنین بوده است.
***
[۴۱] سورة الحدید: آیة ۴. [۴۲] حارث بن عبد الله أعور از یاران موثق علی ÷شمرده می‌شود، علمای شیعه در کتب رجال خود او را ستوده‌اند و در خور اعتماد دانسته‌اند و برخی دانشمندان اهل سنّت چون ابن معین و دیگران نیز وی را توثیق نموده‌اند. [۴۳] در احتجاج طبرسی ص ۱۱۰ بجای: «مادرت سوگمندت شود» تعبیر: «وای بر تو» آمده است که به خوی علی ÷و ادب او نزدیکتر است. [۴۴] به: الغارات، اثر ثقفی، ج۱، ص ۱۱۱ نگاه کنید.