۱۴- بخشی از آنچه در آيات جهاد از علی ÷رسيده است
خداوند بزرگ در کتابش می‌فرماید: ﴿ٱنفِرُواْ خِفَافٗا وَثِقَالٗا وَجَٰهِدُواْ بِأَمۡوَٰلِكُمۡ وَأَنفُسِكُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٤١﴾[التوبة: ۴۱].
یعنی: «سبک بار و سنگین بار (برای پیکار) حرکت کنید و با مالها و جانهایتان در راه خدا به جهاد پردازید که اینکار برای شما -اگر بدانید- بهتر است».
كلینی در فروع کافی به اسناد خود از أصْبَغ من نُباتَه [۸۱]گزارش نموده‌است که گفت: امیر مؤمنان علی ÷فرمود:
«خداوند بر مردان و زنان جهاد را مقرر داشت، جهاد مرد بذل مال و جان (تا پای کشته شدن) در راه خدا است و جهاد زن نیکو شوهرداری است».
و از مالک بن أعین روایت نموده که گفت:
«امیر مؤمنان -صلوات الله علیه- مردم را در جنگ صفّین به نبرد تشویق نمود و (با اشاره به آیات سورۀ صف) فرمود: خدای بزرگ شما را به تجارتی رهنمون شده که از عذاب دردناک رهایی‌تان می‌بخشد و شما را به خیر و نیکی نزدیک می‌سازد (این تجارت سودمند) ایمان به خدا و جهاد در راه اوست که پاداش آن را آمرزش گناه و سراهای پاکیزه در بهشت جاودان قرار داده است. خدای عز و جل می‌فرماید:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَ فِي سَبِيلِهِۦ صَفّٗا كَأَنَّهُم بُنۡيَٰنٞ مَّرۡصُوصٞ ٤﴾[الصف: ۴].
یعنی: «خداوند کسانی را دوست می‌دارد که راه او صف زده (و یکپارچه) می‌جنگند، گویی ایشان بنایی هستند که از فلز ریخته شده است...» [۸۲].
و در گزارش کلینی از عقیل خزاعی آمده که گفت:
چون هنگام پیکار فرا می‌رسید امیر مؤمنان علی ÷مسلمانان را به سخنانی چند سفارش می‌نمود (از جمله می‌فرمود): «جهاد برترین اعمال پس از اسلام شمرده می‌شود (زیرا) مایۀ پایداری دین‌است و پاداشی بزرگ در پی دارد که با عزت و سربلندی قرین است. یورشی‌است که نیکی‌های (فراوان) را در بر دارد. خداوند عز و جل می‌فرماید:
﴿وَلَا تَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَمۡوَٰتَۢاۚ﴾[آل عمران: ۱۶۹].
یعنی: «البته گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند، مردگانند بلکه آنان زنده‌اند [۸۳]و در پیشگاه خداوندشان روزی داده می‌شوند».
سپس ترس و هراس از جهاد با کسی که در خورِ آن‌است و با آنانکه پشتیبان گمراهی‌اند، مایۀ ضلالت در دین و از دست دادن دنیا با خواری و حقارت می‌شود و بدلیل فرار از جمع دشمن بهنگام فرا رسیدن پیکار، موجب ورود در آتش (دوزخ) خواهد شد. خدای عز و جل می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا لَقِيتُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ زَحۡفٗا فَلَا تُوَلُّوهُمُ ٱلۡأَدۡبَارَ ١٥﴾[الأنفال: ۱۵].
یعنی: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون با انبوه کافران روبرو شدید به آنان پشت نکنید...».
بنا بر این، فرمان خدا را در این جایگاه‌ها حفظ کنید که پایداری در آنها بزرگمردی بشمار می‌آید و مایۀ تجات در دنیا و آخرت او ترس شدید و بیم الهی می‌شود...».
نویسنده گوید: خداوند سبحان در کتابش می‌فرماید:
﴿وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِينَ ١٩٠﴾[البقرة:۱۹۰].
یعنی: «در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند پیکار کنید و تجاوز نکنید که خداوند تجاوزگران را دوست نمی‌دارد».
و پیامبر ج تجاوز در جنگ را برای یارانش توضیح داده و فرموده است:
«... نوزادان و کودکان و زنان و پیرمردان را نکشید، و چشمه ای را خشک نکنید، و درختی را نبرید مگر درختی که بشما زیان می‌رساند (و مانع پیشروی شما می‌شود) و انسان و حیوان را مثله نکنید، و مکر و خیانت بکار نبرید و چون مردی از شما -بزرگترین یا کمترین‌تان- مردی دیگر از مشرکان را به اشارت فراخواند و او پیش آمد، وی را امان دهید تا کلام خدا را بشنود آنگاه اگر پذیرفت در آن صورت برادر دینی شما خواهد شد و چنانچه نپذیرفت وی را به جایگاه امنش برسانید...» [۸۴]همانگونه که علی ÷از رسول خدا ج گزارش نموده است.
و امیر مؤمنان علی ÷نیز در این امور دقیقاً از پسر عموی خود رسول خدا ج پیروی می‌کرد چنانکه کلینی با اسناد خود از ابو حمزة ثمالی [۸۵]آورده که گفت به علی بن حسین -صلوات الله علیهما- گفتم که: امیر مؤمنان علی ÷دربارۀ اهل قبله، بر خلاف سیرۀ رسول خدا ج دربارۀ اهل شرک رفتار نمود! امام سجاد از این سخن خشمناک شد، آنگاه نشست سپس گفت: سوگند به خدا که او در مورد اهل قبله همانند رسول خدا ج در روز فتح مکه رفتار کرد. علی ÷به مالک اشتر که روز جنگ بصره در پیشاپیش سپاهش بود، نوشت: « بر کسی که به جنگ ایشان نمی‌آید نیزه نزند، و کسی را که پشت کرده و می‌گریزد نکشد، در قتل کسی که زخم خورده شتاب نورزد، و به هر کس که در خانه‌اش را ببندد، امان دهد».
و رسول خدا ج با فرماندهان سپاهش در روز فتح مکه پیمان بست که جز با کسی که با ایشان کارزار می‌کند با هیچکس پیکار نکنند (چنانکه خداوند فرمود: ﴿وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ﴾علی ÷نیز به مَعْقِلِ بن قیسٍ فرماندۀ سپاهش فرمود که: جز با کسی که به جنگت آید، پیکار مکن [۸۶].
و در گزارش عبد الرحمن بن جُندُب از پدرش آمده است: در هر مقامی که با دشمن خود روبرو می‌شدیم امیر مؤمنان ÷به ما دستور می‌داد: «با این قوم نجنگید تا آنان جنگ را با شما آغاز کنند زیرا که شما -بحمد الله- بر آنها حجت دارید و ترک جنگ با ایشان تا زمانی که آنها کارزار را بیاغازند، حجت دیگری برای شما بشمار می‌آید. پس چون شکست خوردند و پراکنده شدند، کسی را که می‌گریزد نکشید و در قتل کسی که زخم خورده شتاب مورزید، و عورت کسی را آشکار مکنید، و کشته‌ای را مثله نسازید» [۸۷].
***
[۸۱] اَصْبَغ بن نُباته از خواص یاران علی ÷بود و مدتها پس از امام ÷زندگی کرد. وی مورد وثوق دانشمندان علم رجال است. [۸۲] تمام خطبه را در فروع کافی، ج۵، ص۹ می‌توان دید. [۸۳] این زندگانی، همان حیات برزخی در قالب لطیف مثالی‌است نه حیات دنیوی. [۸۴] این اثر را اهل سنت و شیعه زیدیه و امامیه متفقاً از رسول خدا جگزارش کرده‌اند. به التاج الجامع للأصول، ج۴، ص۳۶۷ و أمالی ابو طالب، ص۲۹۰ و وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۴۳ نگاه کنید. [۸۵] ابو حمزة ثمالی (ثابت بن دینار) از یاران علی بن حسین ÷بوده است. علمای رجال، او را مورد وثوق و استوار در دین شمرده‌اند. وی چهار پسر داشت که همگی به همراه زید بن علی ÷به شهادت رسیدند. [۸۶] به أنساب الأشراف، اثر بلاذری، ج۲، ص۴۷۹ نگاه کنید. [۸۷] به فروع کافی، ج۵، ص۳۸ بنگرید.