۱۲- بخشی از آنچه دربارۀ آيات روزه از علی ÷آمده است
خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣ أَيَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۚ وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَيۡرٗا فَهُوَ خَيۡرٞ لَّهُۥۚ وَأَن تَصُومُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ١٨٤ شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُكۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ١٨٥﴾[البقرة: ۱۸۳-۱۸۵].
یعنی: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما مقرر گشت چنانکه بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شد، باشد که پروا کنید * روزهای معینی را (روزه بدارید) پس هر کس از شما که بیمار یا بر سفر بود چندی از روزهای دیگر را (روزه گیرد) و کسانی که به سختی طاقت آن را دارند در عوض (روزه گرفتن) باید بینوایی را خوراک دهند. و هر کس بدلخواه خودش بیشتر نیکی کند برای او بهتر‌است و اگر بدانید، روزه گرفتن برای شما نیکوتر است *
(آن روزهای معین همان) ماه رمضان‌است که قرآن در آن فرو فرستاده شده در حالی که رهنمون مردم و (در بر دارندۀ) دلائل روشن هدایت و جداسازی (حق از باطل) است. پس هر کس از شما که این ماه را دریابد باید روزه بگیرد وآنکس که بیمار یا بر سفر بود چندی از روزهای دیگر را (روزه گیرد) -خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و سختی را نمی خواهد- تا شمارۀ (روزه‌هایتان) را تکمیل کنید و خدا را بخاطر آنکه هدایتتان کرده بزرگ شمارید و باشد که سپاس گزارید» *
چقدر این آیات برای کسی با تأمل در آنها بنگرد روشن است! با وجود این، ما به پاسخ برخی از پرسشها در پیرامون همین آیات نیازمندیم مانند اینکه بدانیم: آنان که به سختی طاقت روزه گرفتن را دارند، چه افرادی هستند؟ و بدانیم که آیا جایز‌است قضای روزه‌ها را پشت سر هم نگرفت (و پراکنده بجای آورد)؟ و آیا کسی که در میان ماه رمضان اسلام آورد وظیفۀ او نسبت به روزه چیست؟ ما با استدلال بدانچه از امیر مؤمنان علی ÷روایت شده به پرسش‌های مزبور پاسخ می‌دهیم و می‌گوییم:
در جواب از پرسش اول باید دانست که ابو جعفر طبری در تفسیرش از امیر مؤمنان علی ÷آورده که دربارۀ ﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ﴾فرمود: «این حکم در مورد پیرمرد فرتوت آمده‌است که توان روزه گرفتن را ندارد، چنین شخصی می‌تواند روزه نگیرد و بجای هر روز، بینوایی را خوراک دهد».
و همچنین در مسند امام زید بن علی از پدرانش از امیر مؤمنان علی ÷روایت شده که چون خدای بزرگ فریضۀ ماه رمضان را فرو فرستاد... پیرمردی فرتوت که بر دو مرد در اطراف خود تکیه کرده بود آمد و گفت: ای رسول خدا، این ماه رمضان است که فرا رسیده و فریضۀ روزه مقرر شده ولی من توان روزه گفتن را ندارم. پیامبر ج فرمود: «برو و بجای هر روز، نیم پیمانه به بینوایان خوراک بده».
نویسنده گوید: حکم پیر زن و پیر مرد در این مسئله یکی‌است و هر دو مساویند.
و در جواب پرسش دوم باید دانست که احمد بن عیسی بن زید ÷در أمالی خود از امیر مؤمنان علی ÷آورده که فرمود: «قضای روزه‌های رمضان پشت سر هم است و اگر آنها را پراکنده بجای آوردی، تو را کفایت می‌کند».
نویسنده گوید: این قول با اطلاق آیۀ شریفه سازگار فرمود: ﴿فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ﴾یعنی چندی از روزهای دیگر را روزه بگیرد. بدون آنکه قید مُتَتابِعات (پشت سر هم) را بدان افزوده باشد ولی روزه گرفتن پشت سر هم، به قیاس روزهای ماه رمضان بر تر است.
و در جواب پرسش سوم باید گفت که در مسند زید بن علی ÷از امیر مؤمنان علی بن ابی طالب ÷نقل شده که: «مردی در ماه رمضان نزد رسول خدا ج آمد و گفت: ای پیامبر خدا، هلاک شدم! پیامبر ج فرمود: آیا می‌توانی برده‌ای را آزاد کنی؟ آن مرد گفت: نه بخدا! هر گز آفریده‌ای نداشته‌ام. فرمود: پشت سر هم روزه بگیر. آن مرد گفت: توان این کار را ندارم. پیامبر ج فرمود: برو شصت تن بینوا را خوراک بده. آن مرد گفت: بر اینکار قدرت ندارم. رسول خدا ج او را فرمود: پانزده پیمانه انفاق کن که سهم هر بینوایی یک مد (۸۰۰ گرم) باشد، آن مرد پاسخ داد: سوگند به کسی که تو را به پیامبری فرستاده‌است در این شهر خانواده‌ای نیست که نیاز مندتر از ما به این خوراک باشد! پیامبر ج فرمود: برو و آن را با خانواده‌ات بخور».
نویسنده گوید: «از این حدیث فهمیده می‌شود که شکستن روزه در ماه رمضان اگر عمدی باشد، کفاره ای متناسب با توان شخص دارد و بهمان نسبت، قابل تخفیف است».
و در جواب از پرسش چهارم باید گفت که: نعمان بن محمد (قاضی نعمان) در کتاب «دعائم الإسلام» از علی ÷آورده که دربارۀ این آیۀ شریفه: ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ﴾ [۷۷][البقرة: ۲۸۶] فرمود: این دعا دربارۀ کسی که در ماه رمضان از روی فراموشی غذایی خورده یا چیزی آشامیده، به استجابت رسیده‌است (یعنی گناهی بر او نیست و روزه‌اش باطل نشده است).
در جواب از پرسش پنجم باید گفت که كلینی در «فروع کافی» به اسناد خود از ابو عبد الله جعفر بن محمد ÷از پدرانش روایت نموده که علی ÷دربارۀ مردی که در نیمه رمضان اسلام آورده گفت: «بر او لازم است که فقط روزهای آینده را (تا پایان ماه) روزه بگیرد».
***
[۷۷] «خداوند اگر فراموش کردیم یا به خطا افتادیم بر ما مگیر».