۸- در بيان بخشی از آداب نماز جمعه به گزارش علی ÷
خداوند بزرگ در هر جمعه، نمازی را بر مسلمانان واجب فرموده که باید به جماعت بر گزار کنند و این نماز، همان «نماز جمعه» است. خداوند عز و جل در کتابش می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَوٰةِ مِن يَوۡمِ ٱلۡجُمُعَةِ فَٱسۡعَوۡاْ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَذَرُواْ ٱلۡبَيۡعَۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٩ فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ١٠﴾[الجمعة: ۹-۱۰].
یعنی: «ای کسانی که ایمان آوردید هنگامی که برای نمازِ روزِ آدینه ندا در داده‌شد پس به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید که این برای شما بهتر‌است اگر در می‌یافتید * سپس چون نماز به پایان رسید در زمین پراکنده شوید و فضل خدا را بجویید و خدا را بسیار یاد کنید شاید که رستگار شوید».
ظاهر این آیات دلالت دارد بر اینکه نماز جمعه بر هر کس که خدا و رسولش را باور دارد واجب‌است مگر کسانی که دلیل جداگانه‌ای آنان را از دایرۀ این وجوب، بیرون برد و از اینرو امیر مؤمنان علی ÷فرمود:
«نماز جمعه بر هر مؤمنی واجب‌است جز کودک، و بیمار، و دیوانه، و پیرمرد فرتوت، و نابینا، و مسافر، و زن، و مملوک، و کسی که بر سر دو فرسنگ (فاصله تا نماز جمعه) قرار گرفته باشد».
چنانکه ابن بابویه این سخن را در کتاب «من لا یحضره الفقیه» گزارش نموده است.
با وجود این، شخصی که نماز جمعه بر او واجب نیست چون در این نماز حضور یابد، نماز ظهر از او ساقط می‌گردد چنانکه امام علی ÷فرمود:
«چون زن یا مملوک به نماز آدینه حاضر شوند، این نماز، آندو را از نماز نیمروز کفایت می‌کند».
سفر در روز جمعه -پیش از نکه نماز بر گزار شود- مکروه‌است مگر آنکه ضرورتی پیش آید که علی ÷فرمود: «در روز آدینه سفر مکن تا در نماز حضور یابی جز آنکه برای پیکار در راه خدا بیرون روی یا کاری پدید آید که در آن معذور باشی».
وقت نماز جمعه، هنگام ظهر‌است همانگونه که از امیر مؤمنان ÷رسیده که فرمود:
«نماز آدینه، به هنگام گذشتن خورشید از میان آسمان بر گزار می‌شود».
نماز جمعه، دارای دو خطبه و دو رکعت‌است و در اینباره نیز امام ÷فرمود:
«نماز آدینه، دو رکعت قرار داده شده چرا که دو خطبۀ آن، بجای دو رکعت آخر (از نماز ظهر) است».
از آداب دیگر نماز جمعه آنست که چون امام بر فراز منبر رود و به حاضران روی نماید، بر آنها سلام کند همانگونه که شیخ طوسی در روایت از امیر مؤمنان ÷آورده که فرمود:
«از سنت (پیامبر ج ) است که چون امام بر منبر آید همینکه روی به مردم نماید، بر آنان سلام کند».
و بر مردم نیز لازمست که به هنگام خطبۀ امام، گوش بدو فرا دهند و خاموش باشند آنگونه که علی ÷فرمود:
«هنگامی که امام، خطبه می‌خواند کسی نباید سخن گوید و بدین سو و آن سو بنگرد مگر به اندازه‌ای که در نماز جایز است». این روایت را نیز ابن بابویه در «من لا یحضره الفقیه» آورده است [۷۰].
همچنین سنت‌است که امام جمعه در رکعت اول نماز خود (پس از خواندن حمد) سورۀ جمعه و در رکعت دوم، سورۀ منافقین را بخواند چنانکه از ابن أبی رافع [۷۱]گزارش شده که گفت:
«امیر مؤمنان ÷در رکعت نخستین از نماز آدینه، سورۀ جمعه و در رکعت دوم، سورۀ منافقین را می‌خواند».
آنچه از آداب نماز جمعه در این فصل گزارش شد، همه را از کتاب‌ها و مآخذ شیعه بر گرفته‌ام و خوانندگان محترم بیشتر آنها را در کتب و مدارک اهل سنت نیز می‌توانند یافت و خدا را بر این هماهنگی سپس باد.
***
[۷۰] نمونه‌ای از خطبه‌های در خشندۀ علی ÷را در یکی از روزهای جمعه، می‌تواند در بخش عربی از همین کتاب (ص ۱۳۶ و ۱۳۷) ملاحظه فرمایید. [۷۱] عبید الله بن ابی رافع، خزانه دار امیر مؤمنان علی ÷و از نزدیکان امام بوده است.