ایمان به الله

اول: معنای لا إله إلا الله محمد رسول الله

معنای کلمه‏ی لا إله إلا الله این است که معبود برحقی جز الله نیست. پس الله، یگانه و یکتاست و استحقاق این را دارد که تمامی عبادات خالصانه برای او باشد و برای غیر او نباشد. الله متعال می‏فرماید:

﴿ وَإِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ٱلرَّحِيمُ ١٦٣ ﴾[البقرة: ۱۶۳].

«‏و معبودتان، یگانه‌ معبودی‌ست که هیچ معبود برحقی جز او وجود ندارد؛ (پروردگارِ) گسترده‌مهرِ مهرورز».

در جای دیگری می‏فرماید:

﴿ وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوۡمِهِۦٓ إِنَّنِي بَرَآءٞ مِّمَّا تَعۡبُدُونَ ٢٦ إِلَّا ٱلَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُۥ سَيَهۡدِينِ ٢٧ وَجَعَلَهَا كَلِمَةَۢ بَاقِيَةٗ فِي عَقِبِهِۦ لَعَلَّهُمۡ يَرۡجِعُونَ ٢٨ ﴾[الزخرف: ۲۶-۲۸].

«‏و زمانی (را یادآوری کن) که ابراهیم به پدر و قومش گفت: همانا من از آن‌چه می‌پرستید، بیزارم؛ جز ذاتی که مرا آفریده و به‌‌یقین که او، هدایتم خواهد کرد. و کلمه‌ی توحید را حقیقتی ماندگار در نسل‌های پس از خویش قرار داد؛ امید است که آنان، (یعنی مشرکان به سوی توحید) بازگردند».

هم‌چنین می‏فرماید:

﴿ ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ ٢ ﴾[آل عمران: ۲].

«‏الله؛ هیچ معبود برحقی جز او وجود ندارد؛ همیشه زنده‌‌ای که مدبّر (جهان هستی) است».

معنای شهادت دادن به محمد رسول الله این است که مسلمان به‌زبان اقرار نماید و با قلب ایمان داشته باشد که محمد بن عبدالله قریشی هاشمی، فرستاده‏ی الله به سوی تمامی آفریدگان اعم از جنیان و آدمیان است؛ الله متعال می‏فرماید:

﴿ قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيۡكُمۡ جَمِيعًا ٱلَّذِي لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ يُحۡيِۦ وَيُمِيتُۖ فَ‍َٔامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِ ٱلنَّبِيِّ ٱلۡأُمِّيِّ ٱلَّذِي يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَكَلِمَٰتِهِۦ وَٱتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ ١٥٨ ﴾[الأعراف: ۱۵۸].

«‏بگو: ای مردم! به‌راستی که من، فرستاده‌ی الله به سوی همه‌ی شما هستم؛ فرستاده‌ی پروردگاری که فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست؛ هیچ معبود برحقی جز او وجود ندارد؛ زنده می‌کند و می‌میراند؛ پس به الله و فرستاده‌اش ایمان بیاورید؛ همان پیامبر درس‌نخوانده‌ای که به الله و سخنانش ایمان دارد. و از او پیروی کنید تا هدایت یابید».

در جای دیگری می‏فرماید:

﴿ تَبَارَكَ ٱلَّذِي نَزَّلَ ٱلۡفُرۡقَانَ عَلَىٰ عَبۡدِهِۦ لِيَكُونَ لِلۡعَٰلَمِينَ نَذِيرًا ١ ﴾[الفرقان: ۱].

«بس والا و بابرکت است ذاتی که قرآن را بر بنده‏اش نازل کرد تا بیم‏دهنده‏ی جهانیان باشد».

پس کلمه‏ی «لا إله إلا الله» شامل دو قسمت نفی و اثبات است:

۱- نفی (لا إله)، این بخش، هر معبودی غیر از الله، یعنی همه‌ی معبودان باطل را نفی می‏کند؛ از این‌رو کسی غیر از الله استحقاق پرستش را ندارد. نکره در سیاق نفی، عام است؛ پس این بخش، شامل هر موجودی غیر از الله ﻷمی‌شود که ممکن است پرستش گردد و به سوی او روی آورند.

۲- اثبات (إلا الله)؛ این بخش، عبادت برای الله متعال را اثبات می‏کند. پس الله، معبود حقیقی و مستحق پرستش است؛ چون خبرِ «لا» که جمله‌ی «بحق» و محذوف می‌باشد، همان چیزی‌ست که نصوص قرآن آن را بیان کرده است. پس لا إله إلا الله یعنی لا إله بحق إلا الله؛ یعنی هیچ معبود برحقی جز الله نیست. پس همان‌طور که تنها الله خالق و رازق و زنده‌کننده و میراننده و پدیدآورنده و نابودکننده است و تنها اوست که سود و زیان می‏رساند و هیچ‌کس در آفرینش مخلوقات و تصرف در هیچ‌یک از آفریده‌ها با او شریک نیست، همین‌طور تنها الله مستحق الوهیت است و شریکی ندارد؛ الله بلند‌مرتبه می‏فرماید:

﴿ ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدۡعُونَ مِن دُونِهِ ٱلۡبَٰطِلُ وَأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ٣٠ ﴾[لقمان: ۳۰] [۱۱].

«‏این، دلیل آنست که تنها الله، حق است و آن‌چه جز او می‌پرستند، باطل می‌باشد و الله ذات بلند‌مرتبه و بزرگ است».

لفظ جلاله‏ی «الله» در کلمه‏ی شهادت، یکی از نام‏های خداوند ﻷ، بلکه از نظر برخی از علما اسم اعظم خداست. در قرآن و سنت، این اسم بیش از دیگر نام‌های الله آمده است. لفظ «الله» از همه‏ی نام‏های دیگر خدا مشهورتر است و در زبان‏های مختلف، بیش‌تر تکرار می‏شود.

واژه‌ی «الله»، اسمی‌ست که بر ذات عظیمی دلالت می‌کند که جامع صفات الوهیت و ربوبیت است؛ پس این اسم، تنها به پروردگار متعال اختصاص دارد و به کسی غیر از خدا تعلق ندارد و بر غیر او اطلاق نمی‏شود و احدی از انسان‏ها ادعای آن را نمی‏کند.

«الله» نام پروردگار معبود و ستوده‏ای‌ست که مخلوقات او را تمجید و تسبیح و ستایش می‏کنند و آسمان‏ها و زمین‏های هفت‌گانه و موجودات میان آن‌ها و شب و روز و آدمیان و جنیان و خشکی و دریا او را به پاکی می‏ستایند:

﴿ وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمۡدِهِۦ وَلَٰكِن لَّا تَفۡقَهُونَ تَسۡبِيحَهُمۡۚ إِنَّهُۥ كَانَ حَلِيمًا غَفُورٗا ٤٤ ﴾[الأسراء: ۴۴].

«و هیچ موجودی نیست، مگر آن‌که پروردگار را به‌پاکی و بزرگی می‌ستاید؛ ولی شما ستایش و تسبیحشان را درنمی‌یابید. بی‌گمان او بردبار و آمرزنده است».

«الله» ذاتی‌ست که قلب‏ها، به او رغبت دارند و روح و روان بندگان به سوی او مشتاقند و شوق‏ها به سوی او به پرواز درمی‌آیند و با یاد و ذکرِ او خوش‌حال می‏شوند و به سوی او اشتیاق دارند، و تمامی آفریده‏ها اعم از بزرگ و کوچک، در هر دَم و در هر چشم به هم‌زدنی، در امور خاص و عام خویش و در حال و آینده‌ی خود محتاج اویند؛ چون خدا این مخلوقات را به وجود آورده و پس از نابودی، دوباره آن‌ها را زنده می‏گرداند و اوست که آن‌ها را آفریده و به آن‌ها هستی داده است. و این آفریدگان در برابر الله، فروتن و فرمان‌بردارند.

هیچ انسانی نیست مگر این‌که احساس می‏کند که خدای متعال منت‏ها و نعمت‏هایی را بر گردن او نهاده و از لطف و کرم خویش نعمت‏های فراوانی به او ارزانی داشته است؛ پس شایسته است که قلب انسان با مهر و رغبت و تعظیم به سوی الله متعال روی بیاورد.

«الله» در ذات و صفات و اسماء و جلال و مجدش، عظیم است. عقل‏ انسانها نمی‌تواند او را دریابد و فهمشان او را درک نمی‏کند و گمانشان به کنه عظمت او پی نمی‌برد. پس عقل، از درک عظمت پروردگار، متحیر و شگفت‌زده است؛ هر چند با توجه به توانایی و قدرتی که به آن بخشیده شده، می‏تواند گوشه‏ای از این عظمت را درک کند. محبت الله و ترس از او و امید به رحمتش و نیز پرستش آن ذات یگانه در حد توان، به عقل، توانایی شناخت عظمت باری‌تعالی را می‌بخشد. [۱۲]

شاعر می‏گوید:

لله فی الآفاق آیات
لعل أقلها هو ما إلیه داكا

«الله در کرانه‏های زمین، نشانه‌‏هایی دارد؛ شاید کم‌ترین این نشانه‏ها تو را به سوی او هدایت کند».

لعلّ ما فی النفس من آیاته
عجب عُجاب لو تری عیناكا

«نشانه‌های موجود در وجودت، بس شگفت‌انگیز است؛ اگر چشمانت آن‌ها را می‏دید».

والكون مشحون بأسرار
إذا حاولت تفسیراً لها أعیاكا [۱۳]

«هستی پر از رازهایی‌ست که هرگاه تلاش کنی به آن‌ها پی ببری، تو را سرگشته و درمانده می‏کند».

«الله» فرمانروا، فریادرس و معبودی‌ست که مؤمنان، دل‏ها و عبادات‏ و نماز و حج و شعایر و حیات و آخرتشان را خالص برای او می‌گردانند:

﴿ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ ١٦٣ ﴾[الأنعام: ۱۶۲-۱۶۳].

«‏بگو: همانا نماز و قربانی و زندگی و مرگم، از آنِ الله، پروردگار جهانیان است. شریکی ندارد؛ و به توحید امر شده‌ام و من، نخستین مسلمانِ (امتم) هستم».

روح و درون‌مایه‌ی لا إله إلا الله، این است که محبت و تعظیم و بزرگ‌داشت و ترس و امید و پی‌آمدهای آن، از قبیل: توکل، توجه، رغبت و رهبت یا بیم و امید، فقط برای او باشد؛ پس انسان مسلمان، غیر الله را دوست نمی‏دارد؛ بلکه اگر غیرالله را دوست می‏دارد، به تبعیت از محبت الله متعال است که خود زمینه‌ساز افزایش محبت الهی‌ست. مؤمن از غیرالله نمی‏ترسد و به غیر او امید ندارد؛ تنها به الله توکل می‏کند و تنها به او دل می‌بندد و تنها از او می‏ترسد؛ جز به نام الله سوگند نمی‏خورد و جز برای الله نذر نمی‏کند و تنها به سوی الله توبه و لابه و زاری می‌نماید؛ تنها از اوامر پروردگار اطاعت می‏کند و از غیر او امید ثواب و پاداش ندارد؛ در سختی‏ها تنها از الله کمک و یاری می‏جوید و تنها به او پناه می‏برد. تنها برای الله سجده و کرنش و قربانی می‏کند و هنگام ذبح، فقط نام او را بر زبان می‌آورد. همه‏ی این‌ها در یک کلمه خلاصه می‏شود و آن این‌که تمامی انواع عبادت‌ها فقط از آنِ الله متعال است. این، همان محقق نمودن شهادت لا إله إلا الله می‌باشد. به همین خاطر خداوند ﻷکسی را که حقیقتاً به لا إله إلا الله شهادت دهد، از آتش دوزخ دور نگه می‏دارد؛ محال است کسی که که حقیقت این شهادت را محقق نموده و بدان قیام نموده است، به دوزخ برود؛ همان‌طور که الله متعال می‏فرماید:

﴿ وَٱلَّذِينَ هُم بِشَهَٰدَٰتِهِمۡ قَآئِمُونَ ٣٣ ﴾[المعارج: ۳۳].

«‏و آنان که بر ادای درستِ گواهی‌های خویش، متعهد و پای‌بندند».

پس مؤمن در ظاهر و باطن و در قلب و جسمش به اجرای مقتضیات این کلمه قیام می‏کند [۱۴].

مقتضای این شهادت، این است که آن‌چه را رسول‌الله جاز جانب الله آورده است، تصدیق کنی و مطیع اوامر و نواهی‏اش باشی و تنها مطابق شریعت الله، او را بپرستی و معتقد نباشی که رسول‌الله جدر ربوبیت و مدیریت جهان هستی، نقش یا سهمی دارد یا این‌که شایسته‌ی پرستش است؛ بلکه باید معتقد باشی که پیامبر جبنده‌ی الله است و شایسته‌ی پرستش نیست؛ و نیز فرستاده‌ی‏ الله است که نباید و نشاید که تکذیب شود؛ او برای خودش و دیگران، مالک هیچ نفع و ضرری نیست و هر نفع و ضرری به خواست الله متعال است [۱۵].

لا إله إلا الله نزد مسلمانان به کلمه‏ی «توحید»، «اخلاص» و «تقوا» شناخته می‏شود. لا إله إلا الله اعلام انقلاب و خیزش در برابر زورگویان و ستم‌گران روی زمین و طاغوت‏های جاهل، و نیز انقلاب و قیام بر ضد تمامی بت‌ها و خدایان مزعوم یا معبودان باطل در مقابل خداست؛ خواه این خدایان، درخت باشند و خواه سنگ یا بشر. لا إله إلا الله ندایی جهانی برای آزادسازی انسان از بندگی انسان و طبیعت و هر مخلوق دیگری‌ست.

لا إله إلا الله عنوان منهج خداوندی‌ست که چهره‏ها فقط متوجه او می‌شوند و دل‏ها فقط در برابر حکم او سر تسلیم فرود می‏آورند و فقط در برابر سلطه‏ی او فرمان‌بردارند. [۱۶]

[۱۱]- العقیدة الصافیة، سید سعید عبدالغنی، ص۲۶۰. [۱۲]- مع الله، دکتر سلیمان عودة، صص۳۶-۳۷. [۱۳]- همان، ص۳۹. [۱۴]- الجواب الکافی، اثر ابن قیم، ص۱۳۹. [۱۵]- الأمثال فی القرآن، اثر دکتر عبدالله جربوع، ۱/۲۳۳. [۱۶]- الإیمان و الحیاة، اثر قرضاوی، ص۳۱.