ایمان به الله

دلیل پنجم: هدایت

الله متعال می‏فرماید:

﴿ سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّكَ ٱلۡأَعۡلَى ١ ٱلَّذِي خَلَقَ فَسَوَّىٰ ٢ وَٱلَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ ٣ ﴾.

«‏نام پرورگار برتر و بلندمرتبه‌ات را به‌پاکی یاد کن؛ ذاتی که آفرید و منظم و مرتب ساخت. و ذاتی که (سعادت و شقاوت را) مقدر کرد و هدایت نمود».

و در جای دیگری می‏فرماید:

﴿ قَالَ رَبُّنَا ٱلَّذِيٓ أَعۡطَىٰ كُلَّ شَيۡءٍ خَلۡقَهُۥ ثُمَّ هَدَىٰ ٥٠ ﴾[طه: ۵۰].

«پروردگارمان، ذاتی‌ست که به هر مخلوقی، آفرینش ویژه‌ای بخشیده و آن‌گاه (او را به‌سوی نیازهایش) راهنمایی کرده است».

منظور از هدایت در این آیات، هدایت تکوینی‌ست؛ یعنی الله، به هر مخلوقی شکل و آفرینش ویژه‌ای بخشیده و او را برای رسیدن به نیازهایش از قبیل: معیشت، غذا، آشامیدنی و جفت‌یابی راهنمایی کرده است [۷۶].

یکی نام‏های نیک الله، «هادی»ست؛ یعنی ذاتی که راه ایمان و اقرار به الوهیت خود و شناخت راه زندگانی درست و سنن و قوانین زندگی را به بندگانش نشان داده و حتی پرندگان و حیوانات را نیز به سوی مصالح‏شان راهنمایی کرده و آسیب‏هایی را که ممکن است متوجه آنها شود، به آنها خبر داده است. اسم «هادی» در قرآن کریم در آیات ذیل آمده است:

﴿ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ هَادِيٗا وَنَصِيرٗا ٣١ ﴾[الفرقان: ۳۱].

«و همین بس که پروردگارت راهنما و یاور باشد».

﴿ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٥٤ ﴾[الحج: ۵۴].

«و بی‌گمان الله، مؤمنان را به راه راست هدایت می‌کند».

هدایت بر چند نوع است:

نخست: به معنای هدایت و راهنمایی همه‌ی آفریده‌ها در مسیر رفع نیازهایشان می‌باشد؛ این هدایت به‌طور فطری در وجود مخلوقات نهاده شده است:

﴿ قَالَ رَبُّنَا ٱلَّذِيٓ أَعۡطَىٰ كُلَّ شَيۡءٍ خَلۡقَهُۥ ثُمَّ هَدَىٰ ٥٠ ﴾[طه: ۵۰].

«پروردگارمان، ذاتی‌ست که به هر مخلوقی، آفرینش ویژه‌ای بخشیده و آن‌گاه (او را به‌سوی نیازهایش) راهنمایی کرده است».

دوم: هدایت ارشاد و بیانی‌ست که الله، پیامبرانش را با آن مبعوث نموده و ‏به ایشان کتاب داده است:

﴿ وَجَعَلۡنَا مِنۡهُمۡ أَئِمَّةٗ يَهۡدُونَ بِأَمۡرِنَا ﴾[السجدة: ۲۴].

«و از میان بنی‌اسرائیل پیشوایانی را پدیدار کردیم که به فرمان ما (و برابر قوانین ما، مردمان را) راهنمایی‌ می‌نمودند».

سوم: به معنای هدایت قلب‏ها و عقل‏ها از طریق توفیق و الهام و حفظ انسان در مسیری‌ست که رضای الله در آن می‌باشد؛ چنان‌که وعده داده است: ﴿ إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ يَهۡدِيهِمۡ رَبُّهُم بِإِيمَٰنِهِمۡ ﴾[یونس: ۹]. «بی‌گمان کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، پروردگارشان آنان را به سبب ایمانشان راهنمایی می‌کند» و نیز فرموده است:

﴿ وَٱلَّذِينَ جَٰهَدُواْ فِينَا لَنَهۡدِيَنَّهُمۡ سُبُلَنَا ﴾[العنکبوت: ۶۹].

«و کسانی که در راه ما جهاد کنند، به‌طور قطع به راه‌های خویش هدایتشان می‌کنیم».

الله ﻷکتابی نازل فرموده است که هرکس به آن بی‌توجهی کند، در بیایان زندگی سرگردان می‏شود و هرکس هدایت را در غیر آن بجوید، الله ﻷگمراهش می‌گرداند. [۷۷]دانشمندان اسلامی ، نمونه‌های بسیاری از هدایت الهی برای مخلوقات را ذکر کرده و در این‌باره کتاب‏های سودمندی نوشته‏اند. این دانشمندان از هدایت مورچه و هدهد و زنبور عسل و دیگر آفریده‏های الله سخن گفته‏اند. اگر جز این آیه، آیه‌‌ی دیگری نبود، باز هم کفایت می‌کرد:

﴿ وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ يَطِيرُ بِجَنَاحَيۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُكُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ ٣٨ ﴾[الأنعام: ۳۸].

«هر جانوری که در زمین است و هر پرنده‌ای که با دو بالش می‌پرد، مخلوقی هم‌چون خود شماست. ما در لوح محفوظ از هیچ چیز فروگذار نکرده‌ایم. سپس (همه‌ی مخلوقات) به سوی پروردگارشان برانگیخته می‏شوند».

این آفریده‏ها، الله را پرستش و تسبیح و تمجید و ستایش می‏کنند؛ الله متعال می‏فرماید:

﴿ وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمۡدِهِۦ ﴾[الإسراء: ۴۴].

«و هیچ موجودی نیست، مگر آن‌که پروردگار را به پاکی و بزرگی می‌ستاید».

و در جای دیگری می‏فرماید:

﴿ ُأَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُۥ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱلطَّيۡرُ صَٰٓفَّٰتٖۖ كُلّٞ قَدۡ عَلِمَ صَلَاتَهُۥ وَتَسۡبِيحَهُۥ ﴾[النور: ۴۱].

«‏آیا ندیدی که همه‌ی موجودات آسمان‌ها و زمین و نیز پرندگان بال‌گشوده، الله را به پاکی یاد می‌کنند؛ هر یک روش دعا و تسبیح خویش را فراگرفته است».

اینک با هم به هر یک از این آفریده‏ها می‏نگریم:

[۷۶]- مفتاح دارالسعادة، (۱/۱۰۹) و شفاء العلیل ص۷۸. [۷۷]- مع الله، اسم الأعظم، ص۲۸۰.