ششم: غفار بودن پروردگار، بدین معنا نیست که در گناهان، زیاده‌روی کنیم
الله متعال، خودش را چنین توصیف فرموده که گناهان و خطاها، و بدی‌های کوچک و بزرگ را می‌بخشد؛ حتی اگر مشرکی از گناه شرک توبه کند و از پروردگارش درخواست مغفرت نماید، الله متعال از او در میگذرد و توبهاش را میپذیرد و گناهش را میبخشاید؛ همان‌گونه که خود میفرماید:
﴿ قُلۡ يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ ٥٣ ﴾[الزمر: ۵۳].
«بگو: ای بندگان من که با زیاده‌روی در گناهان به خویشتن ستم کرده‌اید! از رحمت الله ناامید نباشید. بی‌گمان الله، همه‌ی گناهان را می‌آمرزد. به‌راستی که او، همان ذات آمرزنده و مهرورز است».
و در آیه‌ی دیگری میفرماید:
﴿ وَمَن يَعۡمَلۡ سُوٓءًا أَوۡ يَظۡلِمۡ نَفۡسَهُۥ ثُمَّ يَسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَ يَجِدِ ٱللَّهَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا ١١٠ ﴾[النساء: ۱۱۰].
«و هر کس، کار بدی انجام دهد یا به خویشتن ستم کند و سپس از الله آمرزش بخواهد، الله را آمرزنده‌ی مهربان خواهد یافت».
گناهان انسان هر چه‌قدر هم که بزرگ باشد، مغفرت و بخشش و رحمت الله، از آن بزرگ‌تر است؛ الله متعال میفرماید:
﴿ إِنَّ رَبَّكَ وَٰسِعُ ٱلۡمَغۡفِرَةِ ﴾[النجم: ۳۲].
«بی‌گمان پروردگارت دارای آمرزش گسترده است».
الله متعال، خود عهدهدار بخشش گناهان کسانی شده است که توبه کرده و ایمان آوردهاند؛ همان‌گونه که میفرماید:
﴿ وَإِنِّي لَغَفَّارٞ لِّمَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا ثُمَّ ٱهۡتَدَىٰ ٨٢ ﴾[طه: ۸۲].
«و به‌راستی من، آمرزنده‌ی کسی هستم که توبه نماید و ایمان بیاورد و کار شایسته انجام دهد و آن‌گاه هدایت یابد».
الله أاز روی فضل و لطف و بخشش خویش، متعهد شده که بدی‌های گنهکاران را به نیکی تبدیل نماید:
﴿ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا ٧٠ ﴾[الفرقان: ۷۰].
«و الله، بسیار آمرزنده و مهرورز است».
البته برای مسلمان جایز نیست که با استدلال به این‌که الله بخشایندهی مهربان است، در ارتکاب گناه و معصیت یا پرداختن به کارهای زشت زیاده‌روی کند؛ چون مغفرت و بخشش، تنها از آن توبه‌کنندگان و کسانی‌ست که به سوی الله باز می‌گردند؛ الله متعال میفرماید:
﴿ إِن تَكُونُواْ صَٰلِحِينَ فَإِنَّهُۥ كَانَ لِلۡأَوَّٰبِينَ غَفُورٗا ٢٥ ﴾[الإسراء: ۲۵].
«اگر نیکوکار و شایسته باشید، به‌راستی که او برای توبه‌کاران آمرزنده است».
و در آیه‌ی دیگری میفرماید:
﴿ إِلَّا مَن ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسۡنَۢا بَعۡدَ سُوٓءٖ فَإِنِّي غَفُورٞ رَّحِيمٞ ١١ ﴾[النمل: ۱۱].
«ولى کسى که ستم کند و آن‌گاه به جای بدى، به انجام نیکى بپردازد، بداند که من آمرزنده‌ی مهرورزم».
پس الله برای بخشش گناهان، شرط گذاشته است که وضعیت گنهکار از ارتکاب گناهان و بدیها، به انجام کارهای شایسته و نیک تغییر یابد تا مغفرت و رحمت الهی شامل حالَش شود؛ الله متعال میفرماید:
﴿ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ ﴾[النساء: ۴۸].
«همانا الله این را که به او شرک ورزند، نمی‌آمرزد».
الله أبیان فرموده است که اگر کسی تا زمانِ مرگ بر شرک بماند و مشرک بمیرد، گناهانش بخشیده نمیشوند؛ زیرا چنین کسی، وضعیت خود را پس از بدی و ارتکاب بزرگ‌ترین گناه، به خوبی تبدیل نکرده است. هم‌چنین الله متعال درباره‌ی منافقان میفرماید:
﴿ سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ أَسۡتَغۡفَرۡتَ لَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تَسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ لَن يَغۡفِرَ ٱللَّهُ لَهُمۡ ﴾[المنافقون: ۶].
«برای آنان یکسان است؛ چه برایشان درخواست آمرزش کنی و چه نکنی، الله هرگز آنان را نمی‌آمرزد».
زیرا منافان، دین خود را برای الله ﻷخالص نگردانیدند و احوال خود را اصلاح نکردند؛ اما در صورتی که دین خود را برای الله خالص بگردانند و احوال خود را اصلاح نمایند، در این صورت از مغفرت و بخششی که شامل حالِ مؤمنان می‌شود، برخوردار می‌گردند؛ الله متعال میفرماید:
﴿ إِلَّا ٱلَّذِينَ تَابُواْ وَأَصۡلَحُواْ وَٱعۡتَصَمُواْ بِٱللَّهِ وَأَخۡلَصُواْ دِينَهُمۡ لِلَّهِ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَعَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَۖ وَسَوۡفَ يُؤۡتِ ٱللَّهُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ أَجۡرًا عَظِيمٗا ١٤٦ ﴾[النساء: ۱۴۶].
«جز کسانی که توبه کنند و (اعمالشان را) اصلاح نمایند و به الله پناه ببرند و دینشان را برای پروردگار خالص بگردانند. و الله به مؤمنان پاداش بزرگی خواهد داد».
پس اسباب و زمینه‌های برخورداری از مغفرت الهی، یک ضرورت گریزناپذیر است؛ اما اگر کسی در حالی بمیرد که همواره مرتکب گناهان کبیره شده و توبه نکرده است، نزد الله متعال عهد و پیمانی مبنی بر مغفرت و رحمت ندارد؛ بلکه اگر الله بخواهد، به لطف خویش او را می‌بخشد و از او در میگذرد یا این‌که مطابق عدالتش، او را در دوزخ عذاب میدهد و سپس به رحمت خود و شفاعتِ شفاعت‌کنندگانی که جزو بندگان مطیع و فرمان‌بردار اویند، چنین بنده‌ای را از دوزخ بیرون میآورد و سپس او را وارد بهشت میگرداند. این امر فقط برای موحدان و یکتاپرستان است [۱۷۹].
[۱۷۹]- المنهج الأسمی فی شرح أسماء الله الحسنى، صص ۱۵۰و۱۵۱؛ و شرح الطحاویۀ، صفحات۴۱۶-۴۲۱.