سوم: معنای عبادت و شروط پذیرفته شدن آن
عبادت در لغت و شریعت، بر محور تذلل و خاکساری، و خضوع و فروتنی و فرمان‌برداری‌ست. عبادت در لغت، از ذلت به معنای افتادگی آمده است؛ گفته میشود: «طریق معبد»، یعنی: «راه هموار» و «بعیر معبد»، یعنی: «شتر رام». و در اصطلاح شرع، عبارتست از رویکردی که در آن، کمال محبت و خضوع و فروتنی و ترس، جمع است [۱۹۵].
عبادت در تعریف جامع و فراگیرش، اسمی‌ست که جامع هر گفتار و کردار باطنی و ظاهری‌ست که الله، آن را دوست دارد و بدان راضی‌ست؛ پس نماز، زکات، روزه، حج، راست‌گویی، امانت‌داری، نیکی به پدر و مادر، به جای آوردن صلهی رحم، وفای به عهد، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد با کافران و منافقان، نیکی کردن به همسایه و یتیم و مستمند و فقیر و در راه‌مانده و بردهها و چارپایان، دعا، ذکر، قرائت قرآن، و امثال آن، همگی عبادتند. هم‌چنین محبت الله و پیامبر ج، خشیت و ترس از الله، شکرگزاری نعمتهای الله، راضی شدن به قضا و تقدیر الهی، توکل بر الله، امید به رحمت الله و ترس از عذابش و مانند آن‌ها عبادتند؛ زیرا عبادت، غایت و هدفی‌ست که محبوب الله و مورد پسندِ اوست که مخلوقات را برای آن آفریده است؛ همانطور که خود میفرماید:
﴿ وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦ ﴾[الذاریات: ۵۶].
«و انسان‌ها و جن‌ها را تنها برای این آفریدم که مرا عبادت و پرستش نمایند» [۱۹۶].
عبادت در بردارندهی کمال و نهایت محبت و دوستی؛ و کمال و نهایت فروتنی و تذلل و افتادگی برای الله متعال است؛ زیرا محبوبی که مورد تعظیم قرار نگیرد و در برابرش اظهار تذلل و خاکساری نگردد، معبود نیست؛ هم‌چنین کسی که مورد تعظیم و بزرگ‌داشت قرار میگیرد، ولی مورد محبت قرار نگیرد، معبود نیست [۱۹۷].
[۱۹۵]- تفسیر ابن کثیر، (۱/۲۶)؛ تفسیر طبری، (۱/۱۶۰). [۱۹۶]- مجموع الفتاوی، (۱۰/۱۴۹-۱۵۰). [۱۹۷]- التحفة العراقیة، ص۶۳ مجموع الفتاوی، (۲۰/۶).