۱- تصاویر و مجسّمه‌ها
از جمله راه‌های خطرناکی که به شرک منتهی می‌شود و به عنوان یکی از امور بسیار مهمی که خداوند از آن نهی کرده است به شمار می‌آید ساختن مجسمه(و عکسبردارى و نقاشی) است. علت این امر آن است که عمل مجسمه‌ساز (و عکسبردار و نقاش)شبیه آفرینش خداوند است.
نوری طبرسی از کتاب (لب الألباب) روایت می‌کند: از میان آتش، گردنی برافراشته می‌شود. گفته می‌شود: کجاست آن کسی که به خداوند دروغ بسته است؟ کسی که خداوند را خوار و کوچک شمرده است کجاست؟ آنکه با خداوند دشمنی کرده است کجاست؟ سؤال می‌شود: این سه دسته چه کسانی هستند؟ در جواب گفته می‌شود: کسی که ساحری نموده است به خداوند دروغ بسته است. کسی که مجسمه ساخته است با خداوند دشمنی کرده است، و کسی که ریا نموده است، خداوند را خوار و کوچک دانسته است [۹۷].
منظور از مجسمه و تصویری که پیامبرص مردم را از انجام آن نهی کرده‌اند، مجسمه جانداران به ویژه افراد بزرگ بشریت مانند پیامبران، اولیا، دانشمندان و ... می‌باشد. یا تصویری که بر روی لباس نقش می‌بندد. خواه این تصویر بر روی صفحه یا ورقه یا دیواری کشیده شده باشد. همه این‌ها حرام هستند. زیرا یکی از راه‌های ختم‌شونده به شرک و فساد عقیده در میان مردم است. همچنین باید گفت که اولین شرکی که در زمین به علت ساختن و نصب مجسمه و عکس روی داد.
در روایتی به نقل از امام محمدباقر÷ آمده است که ایشان فرمودند: اولین کسی که مجسمه آدم÷ را ساخت تا مردم را بدان فریب دهد و آن‌ها را از عبادت خداوند منحرف سازد، ابلیس بود. سپس مجسمه (ودّ)، (سواع)، (یغوث) و (یعوق) را ساخت. تا اینکه خداوند ادریس÷ را به پیامبری مبعوث کرد. ایشان مردم را از بت‌پرستی برحذر داشت و آن‌ها را از این کار منع کرد [۹۸].
به همین دلیل، پیامبرص مجسمه‌سازان و عکسبرداران را لعن نموده و فرموده‌اند که آن‌ها در روز قیامت بیش از همه مردم عذاب می‌بینند و همچنین دستور داده‌اند مجسمه‌ها را بشکنند و تصاویر را پاک و محو کنند. همچنین از ایشان نقل شده است که فرشتگان وارد منزلی که در آن تصویری باشد، نمی‌شوند. علت همه این امور فساد و خطر شدید آن برای اعتقادات مردم است.
اما امروزه ما بسیاری از مردم را می‌بینیم که تصاویر پیامبران، اولیا، علما و دیگران را در مساجد، مجالس ذکر و خانه‌ها و اماکن دیگر آویزان می‌کنند. یا عکس پیامبرصو اهل بیت پاکش و تصویر نوح÷ و سلیمان÷ و ... را نصب می‌نمایند و با این کار ناآگاهانه از روش غیرمسلمانان از قبیل مشرکان و مسیحیان پیروی می‌کنند.
نوری طبرسی به نقل از کتاب (عوالی اللآلی) می‌نویسد که پیامبرص فرمود: «إنَّ أهلَ هذه الصوَّر يُعُذَّبونَ يومَ القيامةِ يُقال: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُم»:«سازندگان این مجسمه‌ها و تصاویر در روز قیامت عذاب داده می‌شوند. پس بدان‌ها گفته می‌شود: آنچه را که آفریده‌اید زنده کنید» [۹۹].
مجلسی در بحارالأنوار روایت می‌کند که فردی به ابن عباسبگفت: من این مجسمه‌ها و عکس‌ها را می‌سازم. پس درباره این امر برای من حکم صادر کن و فتوا بده. ابن عباسبگفت: از رسول اللهص شنیدم که فرمود: «كلُّ مصوِّر في النار، يجعل له لكل صورةٍ صوّرها نفساً فتعذِّبه في جهنّم»: «جای هر مجسمه‌ساز و عکسبردار در آتش است. خداوند در مقابل هر مجسمه‌ای و عکسى که می‌سازد برای او نفس [و روحی] قرار می‌دهد و آن را در جهنم عذاب می‌دهد» [۱۰۰].
ابن بابویه قمی در کتاب «من لا یحضره الفقیه» بابی را تحت عنوان «ذكر جملٍ مِنْ مناهي النبيِّص»آورده است. سپس می‌نویسد: «ونهى عن التصاوير»:پیامبرص از مجسمه‌سازی و رسم و کشیدن تصویر نهی فرمود. آنگاه در ذیل آن بخش این حدیث را ذکر می‌کند که پیامبرص فرمود: «مَنْ صوَّر صورهً كلَّفهُ اللهُ يوم القيامة أنْ ينفخَ فيها وليس بنافخ»: «هر کسی که مجمسه‌ای را بسازد و تصویرى بکشد در روز قیامت خداوند او را وادار می‌کند که در آن روح بدمد. اما او هرگز قادر به این کار نخواهد بود» [۱۰۱].
از امام محمدباقر÷ روایت شده است که فرمود: کسانی که خدا و پیامبرص را اذیت می‌کنند همان مجسمه‌سازان و صورتگرانند که در روز قیامت آن‌ها مجبور می‌شوند که در آن مجسمه‌ها روح بدمند [۱۰۲].
از امام صادق÷ روایت شده است که به روایت از پدرانش می‌فرماید: امیرالمؤمنین فرمود: از ساختن مجسمه و تصویر جداً پرهیز کنید. زیرا در روز قیامت در برابر آن مسؤول خواهید بود و از شما به خاطر انجام آن بازخواست می‌شود [۱۰۳].
از محمد بن مروان روایت شده است که امام جعفر صادق÷ فرمود: سه نفر در روز قیامت عذاب داده می‌شوند: کسی که مجسمه حیوانی را بسازد، شکنجه می‌شود تا روح در آن بدمد. اما او هرگز قادر به این کار نخواهد بود [۱۰۴].
این امری است که پیامبرص یارانش به ویژه امام علی÷ را بدان سفارش می‌کرد.
از امام جعفر صادق÷ به نقل از امیرالمؤمنین÷ روایت شده است که فرمود: پیامبرص مرا به مدینه فرستاد و فرمود: «هر تصویر و مجسمه‌ای را که در آن دیدی آن را از بین ببر. هر قبر [مرتفعی] را دیدی آن را با خاک یکسان کن و به هر سگی که برخورد کردی، آن را بکش» [۱۰۵].
ممکن است بگویند: این نهی صریح پیامبرص دربارۀ ساختن مجسمه است و شامل تصاویر و عکس نمی‌شود که بر روی دیوار یا پارچه نقش می‌بندد. پس چرا در این باره بر مردم سخت می‌گیرید؟
جواب این امر مواردی از نهی امامان اهل بیت† را ذکر می‌کنیم.
از آن جمله:
از جراح مدائنی روایت شده است که امام صادق÷ روایت شده است که فرمود: بر روی قبرها بنا نسازید و روی سقف خانه‌ها تصاویر نکشید. زیرا پیامبرص این امر را ناپسند می‌دانست [۱۰۶].
بدیهی است که نمی‌توان مجسمه‌ها را روی سقف خانه گذاشت یا از آن آویزان کرد. بلکه از کشیدن تصویر روی آن نهی شده است.
در اخبار صحیح از تصویر کشیدن به ویژه بر روی پرده‌ها به صراحت نهی شده است. روایت شده است که هرگاه رسول اللهص پرده‌ای را می‌دید که دارای تصاویری بود دستور می‌داد سر آن تصاویر قطع شود [۱۰۷].
این امر زیان‌های فراوان و خطرناکی دارد و آن بی‌برکت شدن خانه در اثر دوری فرشتگان از تصاویر است.
این امر را نوری طبرسی به نقل از «درر اللآلی» روایت می‌کند که پیامبرص فرمود: «لا تدخُلُ الملائكة بيتاً فيه صورة ولا كلبٌ ولا جُنُب»:«فرشتگان وارد خانه‌ای نمی‌شوند که در آن تصویر، یا سگ و یا فرد جنبی باشد» [۱۰۸].
شاید کسی که دوستدار اهل بیت پیامبرص است با تفسیر دمیری دربارۀ حدیث فوق اطمینان بیشتری کسب کند وی می‌گوید: «علما دربارۀ وارد نشدن فرشتگان خانه‌ای که در آن سگ یا تصویر باشد، معتقدند که علت دوری آن‌ها از خانه‌ای که در آن تصویر باشد این است که این کار [کشیدن تصاویر] گناه بزرگی است و در آن تشبیه کردن به آفرینش خداوند است و بعضی از آن‌ها به گونه‌ای است که در مقابل خداوند پرستش می‌شوند [۱۰۹].
به علت تأکید ائمه† بر توحید و خالصانه عمل کردن برای خداوند، ایشان از نماز خواندن در جایی که در آن تصاویر یا مجسمه‌ای باشد نهی کرده‌اند و این امردر فتاوای ایشان ذکر شده است.
عبدالله بن حسن از پدربزرگش علی بن جعفر روایت می‌کند که از برادرش امام موسی کاظم÷ پرسیدم آیا نماز خواندن در خانه‌ای که در آن تصویر ماهی یا پرنده‌ای و یا مانند آن وجود دارد که اهل خانه بدان مشغول می‌شوند جایز است؟ ایشان فرمودند: نه تا زمانی که سر آن [تصویر] قطع نشود یا از بین نرود، جایز نیست. و چنان‌چه در این مکان نماز بخواند، نیازی به دوباره خواندن آن نیست. از ایشان دربارۀ نماز خواندن در اتاق یا خانه‌ای که در آن مجسمه‌ای باشد سؤال کردم. ایشان فرمود: در صورتی که آن مجسمه‌ها در جلوی نمازگزار باشند نباید در آن اتاق نماز بخواند. مگر آنکه چاره‌ای نداشته باشد پس باید سر آن‌ها را قطع کند. در غیر این صورت نباید در آنجا نماز بخواند [۱۱۰].
از حسن به روایت از جدش علی بن جعفر آمده است که از برادرش امام موسی بن جعفر÷ دربارۀ اینکه آیا نماز خواندن در مسجدی که در آن تصاویر و مجسمه‌هایی وجود دارد صحیح است؟ فرمود: باید سر مجسمه‌ها شکسته و سر تصاویر پاک شود. در این صورت نماز خواندن در آن اشکالی ندارد [۱۱۱].
از ابی بصیر روایت شده است که به امام صادق÷ عرض کردم: ما بالش‌هایی را پهن می‌کنیم که بر روی آن تصاویری وجود دارد و ما از آن استفاده می‌کنیم حکم آن‌ها چیست؟ فرمود: از آنجا که پهن می‌شوند و لگدمال می‌شوند اشکالی ندارد. اما چنان‌چه بر روی دیوار یا تخت نصب شوند، اشکال دارد [۱۱۲].
خداوند به امام جعفر صادق÷ پاداش فراوان بدهد. چه جواب زیبایی به این سؤال داده‌اند! جوابی که از منبع نبوت سرچشمه می‌گیرد. ایشان بیان فرموده‌اند که هر تصویری که مورد اهانت و تحقیر قرار می‌گیرد هیچ اشکالی ندارد. اما هرگاه قصد تعظیم یا بزرگداشت آن تصاویر باشد مانند نصب آن‌ها بر دیوار، این کار حرام و گناه بزرگی است.
از سعد بن اسماعیل به نقل از پدرش روایت شده است که از امام رضا÷ دربارۀ نماز خواندن بر روی فرشی که روی آن مجسمه‌هایی قرار دارد پرسیدم. آیا بر روی آن نماز می‌خواند یا نه؟ امام فرمود: به خدا قسم من آن را زشت می‌پندارم. روایت شده است که فردی بر فرد دیگری وارد شد در حالی که در کنار او فرشی بود که روی آن مجسمه‌ای قرار داشت. آن مرد پرسید: آیا در اینجا مجسمه‌سازی یافت می‌شود؟ آن فرد در پاسخ گفت: نه در اینجا نماز نخوان [۱۱۳].
همه احادیث پیامبرص درباره این موضوع مهم فقط برای جلوگیری از نفوذ ناآگاهانه شرک در میان مسلمانان از طریق تعظیم و غلو می‌باشد، همانگونه که برای امت‌های دیگر این اتفاق افتاد.
[۹۷] مستدرک‌الوسائل (۳/۴۵۴)، (۱۳/۱۱۰). [۹۸] نگا: قصص الأنبیاء (۶۷). [۹۹] مستدرک‌الوسائل (۱۳/۲۱۰). [۱۰۰] بحارالأنوار (۸۰/۲۴۵). [۱۰۱] من لا یحضره الفقیه (۴/۵)، نگا: وسائل‌الشیعة (۱۷/۲۹۷)، بحارالأنوار (۸۰/۲۴۴)، مجموعۀ ورام (۲/۲۵۶). [۱۰۲] وسائل‌الشیعة (۵/۳۰۷)، بحارالأنوار (۷۶/۲۸۷)، المحاسن (۲/۶۱۶). [۱۰۳] مستدرک‌الوسائل (۱۳/۲۱۰). [۱۰۴] الخصال (۱/۱۰۸)، ثواب‌الأعمال (۲۲۳)، وسائل‌الشیعة (۱۷/۲۹۷)، بحارالأنوار (۷۳/۳۵۰). [۱۰۵] وسائل‌الشیعة (۳/۵۶۲). [۱۰۶] وسائل‌الشیعة (۳/۵۶۲). [۱۰۷] شرح نهج‌البلاغة (۹/۲۳۴). [۱۰۸] مستدرک‌الوسائل (۳/۴۵۳). [۱۰۹] نگا: بحارالأنوار (۶۲/۵۴). [۱۱۰] بحارالأنوار (۸۰/۲۸۸). [۱۱۱] وسائل‌الشیعة (۵/۱۷۲). [۱۱۲] وسائل‌الشیعة (۱۲/۲۲۰). [۱۱۳] وسائل‌الشیعة (۳/۴۶۲).