۳- معتدله (میانه‌روها):
آن‌ها اهل حق و انصاف و فرقه نجات یافته و رهیافته هستند.
آن‌ها براساس ظاهر آنچه در کتاب خدا و سنت پیامبرص و اعتقاد اهل بیت با توجه به زبان عربی، صفات و اسماء خداوند ذکر شده است، به اسماء و صفات پروردگار اعتقاد دارند. آنان به اثبات صفات حقیقی پروردگار اعتقاد دارند که شایسته جلال و عظمت پروردگار است، و شبیه صفات مخلوقات نیست و چگونگی آن روشن نیست.
همچنین عقل قادر به تغییر معنای آن‌ها نیست، و در این راه از آیه زیر پیروی می‌کنند: ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ ١١﴾[الشوری: ۱۱].
«هیچ چیزی همانند خدا نیست [نه او در ذات و صفات به چیزی از آنچه در آسمان‌ها و زمین است، می‌ماند، و نه چیزی از آنچه در کائنات است در ذات و صفات شبیه اوست.] و او شنوا و بیناست [و پیوسته بر امور جهان نظارت می‌کند]».
آنان با اعتقاد به آیه ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞ﴾همۀ آن چیزهایی را که با اسماء و صفات خداوند مشابهت و مماثلت افاده می‌کند، نفی می‌نمایند.
همچنین با اعتقاد به ﴿وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ ١١﴾. ثابت می‌کنند که خداوند –ﻷ– اسماء و صفاتی حقیقی دارد که شایسته ذات اقدس اوست.
آنان همواره، همراه با نفی و اثبات مذکور آیات زیر را یادآوری می‌کنند. ﴿وَلَا يُحِيطُونَ بِهِۦ عِلۡمٗا ١١٠﴾[طه: ۱۱۰].
«ولی آنان از [کار و بار و حکمت] آفریدگار آگاهی ندارند».
همچنین می‌فرماید: ﴿هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِيّٗا ٦٥﴾[مریم: ۶۵].
«مگر شبیه و همانندی برای خدا [که خالق، رازق، عالم، قادر، حیّ و قیوم است] پیدا خواهی کرد. [تا دست نیاز به سوی او دراز کنی؟]».
همچنین می‌فرماید: ﴿وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۚ إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسُۡٔولٗا ٣٦﴾[الإسراء: ۳۶].
«از آنچه به آن آگاهى ندارى، پیروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند».
همچنین می‌فرماید: ﴿فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٢﴾[البقرة: ۲۲].
«پس برای خداوند شرکا و همانندهایی را قرار ندهید».
همچنین می‌فرماید: ﴿فَلَا تَضۡرِبُواْ لِلَّهِ ٱلۡأَمۡثَالَ﴾[النحل: ۷۴].
«پس، براى خدا امثال (و شبیهها) قائل نشوید».
همچنین می‌فرماید: ﴿وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ ٤﴾[الإخلاص: ۴].
«و برای او هیچگاه شبیه و مانندی نبوده است».
این همان اعتقادی است که ائمه اهل بیت† بدان اعتقاد داشته براساس آن عمل کرده‌اند، و به پیروانشان یاد می‌داده‌اند، که به آنچه در قرآن آمده اعتقاد داشته باشند، و به جای آن به عقل‌های کوتاه خود اکتفا نکنند.
از محمد بن عبید روایت شده است که خدمت امام رضا÷ شرفیاب شدم. امام فرمود: به عباسی بگو که از سخنانش دربارۀ توحید و ... دست بدارد و با مردم درباره آنچه می‌دانند سخن بگوید، و از گفتن آنچه از آن اطلاعی ندارند خودداری کند. هر گاه از شما دربارۀ توحید سوال کنند، آنگونه که در قرآن آمده است بدان‌ها جواب دهید. خداوند می‌فرماید: ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ ٤﴾[الإخلاص: ۱- ۴].
«بگو خدا یکتا و یگانه است. خداوندی است که همهء نیازمندان قصد او می‌کنند. (هرگز) نزاد و زاده نشد. و برای او هیچگاه شبیه و مانندی نبوده است».
از شما دربارۀ چگونگی خداوند سؤال کردند، در جواب آن‌ها این آیه را بخوانید: ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞ﴾[الشوری: ۱۱].
«هیچ چیزی همانند او نیست».
و هرگاه از شما دربارۀ سمیع بودن خداوند پرسیدند، این آیه را بخوانید: ﴿وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ ١١﴾[الشوری: ۱۱].
«و او بسیار شنوا و بیناست».
پس با مردم آنگونه سخن بگویید که آن را می‌دانند [۲۶۶].
از مفضل روایت شده است که: از امام ابوالحسن÷ دربارۀ صفات سوال کردم ایشان فرمودند:
از آنچه در قرآن آمده است تجاوز مکن [۲۶۷].
از یقطینی روایت شده است که امام رضا÷ فرمود: عقیده مردم در زمینه توحید سه دسته‌اند: نفی، تشبیه و اثبات بدون تشبیه.
مذهب نفی و مذهب تشبیه صحیح نیستند و اعتقاد به آن‌ها جایز نیست. زیرا هیچ چیزی شبیه خداوند نیست. راه راست همان راه سوم است که اثبات بدون تشبه می‌باشد [۲۶۸].
از عبدالرحیم القصیر روایت شده است که گفت: نامهای به امام صادق÷ نوشتم و آن را به وسیلۀ عبدالملک بن اعین برایشان فرستادم در آن نامه سؤالاتی پرسیده بودم از جمله: آیا خداوند به وسیلۀ تصویر و رسم مشخص می‌شود؟ جانم به فدایت، عقیده درست و صحیح دربارۀ توحید را برایم بنویس!
امام جواب را از طریق عبدالملک بن اعین فرستاده بود. در نامه ایشان آمده بود: تو دربارۀ توحید و آنچه پیشینیان تو، بدان معتقد بوده‌اند، سوال کرده بودی. خداوندی که هیچ چیز شبیه او نیست بسیار بزرگ و بلند مرتبه، شنوا و بیناست، خداوند از آنچه بعضی از مشبّهه او را به مخلوقاتش تشبیه می‌کنند و صفاتی را به او نسبت می‌دهند که از آن او نیست مبراست. بدان مذهب صحیح دربارۀ توحید همان صفاتی است که خداوند در قرآن ذکر کرده است. پس تعطیل و بطلان و تشبیه را از خداوند دور بدان که نه عقیدۀ نفی صحیح است، و نه تشبیه. وجود خداوند ثابت و موجود است و از آنچه وصف کنندگان بدان نسبت می‌دهند پاک و منزه است، و از قرآن پیشی نگیرید که مبادا پس از بیان قرآن گمراه شوید [۲۶۹].
از خداوند می‌خواهیم که به خاطر نامهای زیبا و صفات والایش ما را در انجام هر کار خیری موفق گرداند و ما را به همراه پیامبرص و اهل بیت بزرگوارش†در رحمت برینش داخل گرداند.
[۲۶۶] التوحید (۹۵)، بحارالأنوار (۲/۶۹)، (۴/۲۹۷). [۲۶۷] الکافی (۱/۱۰۲). [۲۶۸] بحارالأنوار (۳/۲۶۲)، التوحید (۱۰۰). [۲۶۹] التوحید (۱۰۲)، الکافی (۱/۱۰۰).