مقدمۀ مترجم

الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسول الله خاتم النبيين وعلى آله الطاهرين وأصحابه المنتجبين.

رسائل و کتاب‌های علوم قرآنی از دیرباز ردیف قابل توجهی را در میان آثار علمای اسلامی به خود اختصاص داده است و علاوه بر این، علوم قرآنی در میان دیگر علوم اسلامی، همواره از یک درخشش خاصی برخوردار بوده و هست. چه همگان، به موجب همگانی‌بودن قرآن، علوم قرآنی را آشنا و از خودشان می‌یافته‌اند؛ نکته‌ای که در عین حال، باعث ظهور و بروز نوشتارهای بی‌سامان و آشفته و درهم آمیخته نیز تحت عنوان علوم قرآنی گردیده و پایگاه تخصصی این علوم را متزلزل ساخته است.

انگیزۀ مترجم برای ترجمه و تحقیق کتاب حاضر عمدتاً آن بوده است که دکتر صبحی صالح مؤلف این کتاب، مباحث آن را به منظور تدریس فراهم آورده و حین تدریس بارها این متون را پیراسته و آراسته است تا به صورت فعلی درآمده‌اند. وجود همین خصوصیت معلمی است که این کار دکتر صبحی صالح را از دیگر کتاب‌های علوم قرآنی در عصر حاضر متمایز گردانیده است و همه جا در سر فصل‌های مصوب آموزش عالی این کتاب به عنوان منبع اصلی یا منبع فرعی معرفی و توصیه شده است. گفتنی است که هرچند مؤلف نام متواضعانۀ «مباحثی در علوم قرآن» را برای این کتاب برگزیده و ادعای ارائۀ اثری جامع در زمینۀ علوم قرآنی ندارد؛ طلاب و دانشجویان و دیگر علاقمندان به مطالعات و تحقیقات قرآنی با مطالعۀ دقیق این کتاب به دیدگاه‌های جامعی در علوم قرآنی دست خواهند یافت، کما این که در علوم حدیث با خواندن کتاب علوم الحدیث و مصطلحه تا حدود زیادی از مطالعۀ دیگر کتاب‌ها در آن زمینه مستغنی خواهند گردید که خوشبختانه این اثر ماندگار صبحی صالح نیز مدتی پیش به فارسی ترجمه و منتشر گردیده است.

امتیاز دیگر اثرِ جاودانۀ دکتر صبحی صالح؛ «مباحثی در علوم قرآن» آن است که در هر مبحث دیدگاه‌های مستشرقان را مورد توجه قرار داده و غالباً به نقادی آن‌ها با تکیه بر پشتوانه‌های علوم اسلامی و معارف قرآنی پرداخته و همه جا حق مطلب را ادا کرده است.

ترجمه و تحقیق این کتاب تقریباً نخستین کوشش مترجم در راستای ترجمه و تألیف بوده و در واقع یک کار دانشجویی به حساب می‌آمده است. نیمی از این ترجمه و تحقیق در سال‌های نخستین پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری حضرت امام خمینی توسط بنیاد علوم اسلامی به چاپ رسید و مورد عنایت اساتید و همکاران مترجم قرار گرفت. چنانکه مرحوم استاد احمد آرام بامداد روز دوم انتشار آن با عنوان این مطلب که «شب گذشته را با این کتاب دلپذیر به صبح آوردم و تمامی آن را خواندم» مترجم را مورد تفقد و تشویق قرار دادند؛ همچنین استاد معظم جناب آقای دکتر سید جعفر شهیدی و مرحوم سید غلام رضا سعیدی، این کار مترجم را تحسین فرمودند.

متأسفانه از آن زمان تاکنون مترجم را در جهت تکمیل این اثر توفیق رفیق نشده بود و اینک بحمدالله ترجمه و تحقیق کامل کتاب همراه با تجدید نظر و برخی اصلاحات در نیمۀ اول به کتابخانۀ عظیم علوم قرآنی تقدیم می‌گردد.

در خاتمۀ این مقدمه باید از استاد بزرگوارم حجة الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر سید محمد باقر حجتی یاد کنم که پرداختن به این ترجمه و تحقیق را در آغاز کار و در زمان دانشجویی دورۀ دکتری مرهون توصیه و تشویق ایشان می‌دانم.

﴿سُبۡحَٰنَ رَبِّكَ رَبِّ ٱلۡعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ ١٨٠ وَسَلَٰمٌ عَلَى ٱلۡمُرۡسَلِينَ ١٨١ وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٨٢﴾.

تهران، ۵/۵/۱۳۷۸= ۱۳ربیع الثانی ۱۴۲۰

محمد علی لسانی فشارکی