مقدمه

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله الذي جعل القرآن العظيم ربيع قلوبنا، ونور أبصارنا، وجلاء أحزاننا، وذهاب همومنا وغمومنا، الحمد لله الذي علَّمنا قيمة التوحيد، وعرَّفنا أنه من يرغب عن ملة إبراهيم إلا من سفه نفسه، وعرّفنا أنه لا خير فينا، ولا في حياتنا، ولا في أي شأنٍ من شئوننا إلا بأن نكون على توحيد الله عابدين لله وحده لا شريك له، متبعين لرسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اما بعد:

وقتی در قرآن کریم تأمل می‌نماییم سراسر آیات آن را زمینه ساز توحید و دعوت به سوی آن در برگرفته است، زیرا مفهوم و محتوای آیات آن حول محور ذات یکتا، اسماء، صفات و افعال پروردگار متعال، دعوت به سوی عبادت خالصانه برای الله بی‌همتا، بیان اوامر و نواهی پروردگار و الزام مردم به آنها، خبر از جایگاه و منزلت موحدان در دنیا و آخرت و تبیین سرنوشت مشرکان در دنیا و قیامت می‌چرخد.

الله متعال کلام پاکش را در نسخه‌ای از آیات برای بشریت نازل فرمود تا دستوری باشد برای سعادت دنیوی و اخروی آنان و تا در پرتو احکام و قوانین آن سیر زندگی شان را پیموده از تاریکی‌های کفر و شرک و نادانی و هوا پرستی به روشنی توحید و یکتا پرستی روی بیاورند. با این هدف، الله متعال فرموده‌های خود را به زبان عربی مبین باشیوۀ روشن و ساده فرستاد تا بشریت بوسیلۀ آن بتوانند امور عبادی و مسایل زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی و بالاخره حکومت داری شان را تنظیم و عملی نمایند.

انبیاء علیهم السلام که اختیارات سیاست امت‌هایشان را بدست داشتند در کار دعوت ابتدا از توحید شروع نموده‌اند. داعیان و پیروان مخلص انبیاء علیهم السلام نیز، مهم‌ترین چیزی که به آن می‌پرداخته‌اند، توحید بوده است، زیرا هر دعوتی که بر اساس توحید نباشد، دعوتی شکست خورده خواهد بود، که اهداف آن محقق نخواهند شد، و نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت؛ هر دعوتی که توحید را در حاشیه قرار داده و به آن اهمیت نداده است، از توفیقات الهی محروم بوده‌اند، و هر دعوتی که توجه خود را روی توحید متمرکز کرده باشد، بدون شک، به اذن پروردگار موفق خواهد شد، و فایده و ثمرۀ آن به جامعه خواهد رسید، همانگونه که از وقایع تاریخی این حقیقت آشکار شده است.

پس نظر به اهمیت و جایگاه توحید، در این اوراق چند، توحید را محور کار خود قرار داده از الله متعال به اسماء حسنى و صفات علیای او مسئلت دارم که این عمل را در میزان حسنات ما قرار دهد و موفق سازد تا سایر سوره‌ها را نیز به همین شیوه به اتمام رسانیم، به این امید که آن را سبب رضامندی وخشنودی خودش قرار داده عنايت به كتاب بزرگش و سنت مطهر رسولش  ج وعمل و دعوت و توصيه به آنها در قول وعمل وعقيده و تفقه به ما ارزانی فرماید. همچنان از الله متعال استدعا داریم دین و اهلش را نصرت دهد و کلمۀ اسلام را عالی و بر افراشته نگهدارد، و احوال مسلمين را، در هر جا که هستند اصلاح فرماید، و برای آنها فهم در دین عطاء فرماید، وهمه ما را از بندگان صالح و از حزب رستگاران خود بگرداند. همانا او شنوا و نزدیک و اجابت‌گر است. درود و سلام بر پیامبر گرامی ما محمد  ج و بر آل و اصحاب و پیروان نیک ایشان تا روز قیامت باد.

روش کار در تهیه این تفسیر:

١- در خصوص ترجمه آیات، از ترجمه‌های مختلف قرآن کریم که به زبان فارسی نوشته شده استفاده بعمل آمده است.

٢- اساس کار در این تفسیر: تفسیر فتح القدیر علامه شوکانی  / که دکتر محمد سلیمان الاشقر آن را اختصار و زبدة التفسیر نامیده است اساس کار قرار داد شده است، سپس در شرح و بیان بیشتر، از تفاسیر معتبر اهل سنت استفاده بعمل آمده است.

٣- اسباب نزول آیات که در فهم آیه و شناخت حکمت و فلسفه تشریع احکام و رفع اشکالات و جلوگیری از برداشت‌های ناصواب کمک می‌کند از دو کتاب: «الصحیح المسند من أسباب النزول» تألیف مقبل بن هادی الوداعی، و کتاب «صحیح أسباب النزول» از علی مصطفی خلوف که روایات صحیح در این باب را گرد آورده‌اند استفاده شده است.

٤- در شرح و بیان آیه سعی شده از آیات و احادیث صحیح تخریج شده که مرتبط به موضوع آیه یا بخشی از آن است استفاده گردد و از ذکر احادیث ضعیف خودداری صورت گرفته است.

٥- در این تفسیر ترکیز بیشتر به امور اعتقادی و اخلاقی صورت گرفته و ضمنا بر عقاید فرقه‌های منحرف رد شده است.

٦- از ذکر اقوال و آرای علمای تفسیر خودداری و اکتفا به ذکر قول راجح و مستدل در زمینه تفسیر آیات شده است.

٧- بخاطر جلوگیری از اطاله، از ذکر آراء و اقوال علمای فقه و اختلاف نظرهای شان خودداری شده، و تنها به قول راجح و مستدل اکتفا شده است.

٨- اسما و صفات الله تعالی بصورت مفصل وفق منهج بزرگان صدر اسلام از کتب عقیده اهل سنت برگرفته شده است.

٩- در آغاز هر دو سوره (الفاتحه و البقره) فضایل و مقاصد و در نهایت هر آیه فواید آن ذکر شده است، و این یکی از امتیازاتی است که در تفاسیر فارسی کمتر بنظر می‌خورد. در زمینه فواید آیات از «تفسیر العثیمین» اثر علامه محمد صالح بن عثیمین  / و کتاب «المختصر في التفسیر» اصدار مرکز تفسیر للدراسات القرآنیه زیر اشراف د. صالح بن عبد الله بن حمید، و تفسیر «المدینة المنورة» اِعداد نخبة من العلماء، اصدار مرکز تعظیم القرآن الکریم زیر نظر أ.د. عماد زهیر حافظ استفاده شده است.

در آخر از بارگاه الله متعال استدعا دارم که این عمل را خالص برای رضا و خشنودی خودش و نوری فرا روی خوانندگان گرامی آن قرار دهد. چنانکه از دوستان بزرگواری که در تهیه این تفسیر اعم از نگارش و کارهای فنی با من همکاری نموده‌اند سپاسگزارم و لازم می‌بینم که از جناب شیخ برهان الدین، جناب استاد محمد ابراهیم فیضی، جناب دکتر نور محمد امرا، جناب دکتر شبیر احمد، جناب سید خلیل جان و سایر دوستانی که در نشر و تهیه آن به نحوی سهم گرفته و با من همکاری نموده‌اند سپاسگذاری نمایم، و از الله متعال استدعاء دارم که ما و ایشان را مشمول اجر و پادش بیکرانش گرداند. و صلِ اللّهم وسلّم على نبینا محمد وعلى آله وصحابته ومن سار على نهجهم إلى یوم الدین.

قریب الله مطیع - طیبة الطيبة، رجب سال ١٤٣٨هـ