مبحث اول: تعریف امامیه
علما و محققین - مخصوصاً علمای پیشین - در تعریف امامیه با هم اختلاف‌نظر دارند، به خاطر تعریف دقیق فرقه‌ى امامیه می‌بایست میان دو تعریف [عام و خاص آن] تفاوت قائل شویم.
و منظور از مفهوم عام [امامیه] آنچه که مجموعه‌ای از گروهای اثنی‌عشری و سایر فرق شیعه همچون زیدی [۲]، اسماعیلی [۳]- وکسانی که بر امامت علی بعد از پیامبر جاز طریق نص یا اشاره ایمان دارند - شامل می‌شود، و اکثر علمای متقدم [۴]از جمله محمد شهرستانی، ابوالحسن اشعری [۵]به سمت این تعریف [عام از امامیه] می‌گرایند، همچنین محسن‌الامین که او خود از محققین متأخر شیعه می‌باشد به این تعریف گرایش دارد، و کیسانیه و زیدیه و اسماعیلیه را در زمره امامیه قرار می‌دهد [۶].
شیخ مفید [٧][از شیعیان] بیان می‌نماید که لقب امامیه در آغاز امر بر مفهومی عامتر از اثناعشری اطلاق می‌شد، و سپس از عامیّت تغییر یافت و به گروهی واحد از مجموعه‌ای که تحت این لقب عام قرار می‌گرفت به کار رفت.
همچنین [شیخ] مفید در کتاب [العیون والمحاسن] ذکر کرده است که لفظ امامیه در آغاز امر شامل همه کسانی است که قائل به وجوب امامت و نص و عصمت باشن، و در کتاب خود – اوائل المقالات – توضیح داده است: بعد از آن دایره این لقب تنگ‌تر شده و علم و نامی تنها بر اثنی‌عشر گردید. و می‌گوید: لقب امامیه اگرچه در اصل بر کسانی گفته می‌شد که به گفتن سخنان مذکور – در امامت – تن داده باشند بدون اینکه خود متصف به آن شوند، و گروه‌هایی نیز تنها به علت صرف به وجود آوردن حرف‌هایی از این دست و بدون اتصاف و اعتقاد [کامل] به آن لفظ امامیه – با غلبه استعمال – بر آنان اطلاق شد، و این اسم در اصطلاح فقهاء ومتکلمین به عنوان علم و نامی بر افراد – که در مورد امامت سخن رانده باشند – مذکور به کار رفت [۸].
از جمله کسانی که به اختصاص لقب امامیه بر – دوازده امامی – قائل می‌باشند عبدالکریم سمعانی [٩]و ابن خلدون [۱۰]مورّخ و عبدالعزیز دهلوی [۱۱]- در کتابش به نام «التحفه» [۱۲]- و زاهد الکوثری، می‌باشند.
و در این بحث و تحقیق بر اصطلاح خاص در اطلاق لفظ امامیه بحث را ادامه می‌دهیم چون اصطلاح جاری میان عموم مسلمانان امروزی همین لفظ – امامیه – می‌باشد. و عقائد امامیه بر اساس آن تقسیم‌بندی می‌گردد [۱۳].
[۲] پیروان زید بن علی بن حسین بن علی بن ابىطالبسمی‌باشند که در برتری علی بر سایر صحابهشو جواز امامت مفضول با وجود فاصل از دیدگاه زید پیروی می‌نمایند. نگا: مقالات الاسلامیین ۱/۱۳۶-۱۵۰. ملل و نحل شهرستانی ۱/۱٧٩-۱۸۸. [۳] کسانی‌اند که بامامت اسماعیل بن جعفر صادق بعد از پدرش قائل‌اند و دارای مذهب باطنی فلسفی‌اند و مشهورترین فرقه‌های آن عبارتند از:قرامطه، مبارکیه، مقلیه، دروز، قراریه، بهره، آغاخانیه، نگا: اصول الاسماعیلیه، سلومی و بیان مذهب الباطنیه و بطلانه، محمد بن حسن دیلمی ۲۳-۲۴. [۴] اصول مذهب الشیعه ۱/۱۲۵. [۵] مقالات الاسلامیین ۱/۸٩. [۶] اعیان الشیعه ۱/۲۱. [٧] او ابوعبدلله محمد بن محمد بن نعمان عکبری ملقب به مفید و مشهور به ابن معلم و در زمان خود به مرجعیت شیعه نایل آمد و تصنیفات وی به دویست تألیف می‌رسد و در سال ۴۱۳ ه وفات نموده است. میزان‌الاعتدال ۳/۱۳۱ والذریعة إلی تصانیف الشیعه ۱/۳۰۲ و ۵۰٩. الاعلام ٧/۲۱. [۸] اوائل المقالات ۴۴. [٩] الانساب، سمعانی ۱/۳۴۴. [۱۰] تاریخ ابن خلدون ۱/۲۰. [۱۱] عبدالعزیز ولی‌الله نگا: مقدمه لقمان السلفی شرح کتاب بستان المحدثین ۸ - ۱۰. [۱۲] مختصر التحفة الاثنی عشریة، ص ۲۰. [۱۳] نگا: موسوعة الادیان (دارالنفائس) ۱۰۲.