«با اين وجود، خدا را از ياد نبردند»
دیدیم كه اعراب شدیداً به بت‌پرستی علاقه‌مند شده بودند تا آنجا كه این پرستش، جزئی از خرد و ادراكشان شده بود و به یاری طلبیدن از سنگها می‌پرداختند و چنین می‌پنداشتند كه این بتها خواسته‌شان را برآورده می‌سازند. امّا با تمام این وجود، هنوز آثاری از یكتاپرستی ابراهیم ÷و حتّی باقیمانده‌ای از آیین شعیب ÷به چشم می‌خورد، به طوری كه خدای یگانه را ـ به طور كامل ـ از یاد نبردند و به او ایمان داشتند و معتقد بودند كه او همان خدای جهانیان، معبود برتر، خالق، مالک، پدیدآورنده عالم و چرخاننده آسمانها و زمین است. همه تحت سلطه و قدرت نهایی او قرار دارند. هم اوست كه از آسمان باران می‌باراند و رزق و روزی در دست اوست و...چنان كه قرآن می‌فرماید:
﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَسَخَّرَ ٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾[العنکبوت: ۶۱].... ﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَحۡيَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ مِنۢ بَعۡدِ مَوۡتِهَا لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾[العنکبوت: ۶۳].... ﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَهُمۡ لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾[الزخرف: ۸۷]... ﴿قُلۡ مَن يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أَمَّن يَمۡلِكُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَمَن يُخۡرِجُ ٱلۡحَيَّ مِنَ ٱلۡمَيِّتِ وَيُخۡرِجُ ٱلۡمَيِّتَ مِنَ ٱلۡحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَۚ فَسَيَقُولُونَ ٱللَّهُ﴾[یونس: ۳۱]... ﴿قُل لِّمَنِ ٱلۡأَرۡضُ وَمَن فِيهَآ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٨٤ سَيَقُولُونَ لِلَّهِۚ قُلۡ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ٨٥ قُلۡ مَن رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ ٱلسَّبۡعِ وَرَبُّ ٱلۡعَرۡشِ ٱلۡعَظِيمِ ٨٦ سَيَقُولُونَ لِلَّهِۚ قُلۡ أَفَلَا تَتَّقُونَ ٨٧ قُلۡ مَنۢ بِيَدِهِۦ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيۡءٖ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيۡهِ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٨٨ سَيَقُولُونَ لِلَّهِۚ قُلۡ فَأَنَّىٰ تُسۡحَرُونَ ٨٩﴾[المؤمنون: ۸۴-۸۹].
«اگر از آنان بپرسی: چه كسی آسمانها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را مسخّر نموده، به تحقیق خواهند گفت: خدا» ... «اگر از آنان بپرسی: چه كسی آنها را آفریده، قطعاً می‌گویند: خدا» ... «اگر از آنان بپرسی: چه كسی از آسمان آب را می‌باراند و زمین را به وسیله آن بعد از مردنش زنده می‌گرداند؟ قطعاً خواهند گفت: خدا» ... «بگو: چه كسی از آسمان به شما روزی می‌رساند؟ چه كسی بر گوش و چشمها تواناست؟ چه كسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد؟ چه كسی امور را تدبیر می‌كند؟ قطعاً خواهند گفت: خدا» ... «بگو: زمین و تمام كسانی كه در آن هستند، از آنِ كیستند اگر می‌دانید؟ خواهند گفت: از آنِ خدایند. بگو: پس چرا نمی‌اندیشید؟! بگو: چه كسی مالک آسمانهای هفتگانه و صاحب عرش عظیم است؟ بلافاصله خواهند گفت: از آنِ خداست. بگو پس چرا (تنها از خدا) نمی‌ترسید؟! بگو: چه كسی فرماندهی بزرگ همه چیز را در دست دارد و او كسی باشد كه (به همه) پناه دهد و كسی را (هم نمی‌توان) از (عذاب) او پناه داد اگر چنانچه راست می‌گویید؟ خواهند گفت: از آنِ خداست. بگو: پس چگونه گول و فریب می‌خورید و جادو می‌شوید؟!».
اعراب جاهلی علاوه بر این، حتّی در مواقع گرفتاریها و بلاهای سخت و دشوار، خصوصاً هنگامی كه در دریاها دچار طوفان و امواج سهمگین دریاها می‌شدند، تمام چیزهایی را كه به غیر از خدا به كمک می‌طلبیدند و می‌پرستیدند، فراموش می‌كردند و تنها و تنها او را به فریاد می‌خواندند...چنانچه قرآن كریم می‌فرماید:
﴿وَإِذَا مَسَّكُمُ ٱلضُّرُّ فِي ٱلۡبَحۡرِ ضَلَّ مَن تَدۡعُونَ إِلَّآ إِيَّاهُ﴾[الإسراء: ۶۷]... ﴿وَإِذَا غَشِيَهُم مَّوۡجٞ كَٱلظُّلَلِ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ﴾[لقمان: ۳۲]... ﴿ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ ٱلضُّرُّ فَإِلَيۡهِ تَجَۡٔرُونَ ٥٣﴾[النحل: ۵۳]... ﴿بَلۡ إِيَّاهُ تَدۡعُونَ فَيَكۡشِفُ مَا تَدۡعُونَ إِلَيۡهِ إِن شَآءَ وَتَنسَوۡنَ مَا تُشۡرِكُونَ ٤١﴾[الأنعام: ۴۱].
«و هنگامی كه ناراحتی و بلا در دریاها به شما می‌رسد، جز خدا همه كسانی را كه به فریاد می‌خواندید، از نظرتان ناپدید و گم می‌شوند» ... «هنگامی كه موجهایی همچون كوه آنها را فرا می‌گیرد، خالصانه خدا را به فریاد می‌خوانند و عبادت و دین را تنها خاصّ او می‌دانند» ... «هنگامی كه زیانی به شما می‌رسد، او را با ناله و زاری به فریاد می‌خوانید» ... «بلكه تنها خدا را به فریاد می‌خوانید و به یاری می‌طلبید و او اگر خواست آن را برطرف می‌سازد كه او را برای رفع آن به فریاد می‌خوانید و تمام چیزهایی را كه شریک خدا می‌سازید، فراموش می‌كنید».
آنها حتّی به كعبه و خانه خدا نیز احترام می‌گذاشتند كه این را نیز از ابراهیم ÷به ارث برده بودند، و هنوز احترام و بزرگداشت كعبه و خانه خدا، طواف، حج، عمره، وقوف در عرفات و مزدلفه، قربانی كردن شتر و گوسفند و تلبیه ـ لبیک‌گویی ـ در حج و عمره، در بینشان باقی مانده بود. هر چند امور خارجی و انحرافی را در این مراسم مراسم وارد كرده بودند كه در اصل وجود نداشت و بسیار مضحک و مسخره بودند! مثلاً به هنگام ادای مناسک حج، بعضی از مردان و زنانشان لخت و برهنه می‌شدند!
در حدیث است كه تلبیه اعراب جاهلی به هنگام مناسک حج چنین بوده است: «لَبَّيْكَ لاَ شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ إِلاَّ شَرِيكًا هُوَ لَكَ تَمْلِكُهُ وَمَا مَلَكَ» یعنی: «پروردگارا! به درگاه تو حاضر و آماده شده‌ام. تو را هیچ شریكی نیست، مگر همان شریكی كه تو مالک او و چیزهایی كه او مالک آن است، هستی!».