«عبادت، يكي است»
قاعدتاً، وقتی خدا ـ در ذات و صفات و تمام ویژگیهایش ـ یكی شد، عبادت هم یكی می‌شود؛ زیرا كسی كه دارای چنین صفات و ویژگیهاست، باید عبادت شود؛ نه كس دیگری و اگر چنانچه كسی یا چیزی ـ تنها و تنها ـ در یكی از این صفات، با خدا شریک می‌بود، او نیز خدا بود!! و لازم می‌شد كه او نیز عبادت شود:
﴿قُلۡ إِن كَانَ لِلرَّحۡمَٰنِ وَلَدٞ فَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡعَٰبِدِينَ ٨١ سُبۡحَٰنَ رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ رَبِّ ٱلۡعَرۡشِ عَمَّا يَصِفُونَ ٨٢﴾[الزخرف: ۸۱ - ۸۲].
«بگو: اگر چنانچه خداوند مهربان فرزندی می‌داشت، من نخستین كسی بودم كه (چنین شریكی را) پرستش و عبادت می‌كردم. پروردگار آسمانها و زمین و صاحب سلطنت و عرش عظیم است و او پاک و منزّه از این توصیف‌هایی است كه (درباه او) می‌كنند».
همین كمال و بی‌نظیری خداوند است كه او را در یک طرف، و تمام موجودات دیگر ـ غیر از او ـ در طرف دیگر واقع شده‌اند. هیچ كس حق ندارد به حریم خدا تجاوز كند و صفتی از او را به خود اختصاص دهد. تنها و تنها او خداست و دیگران بنده و رعیتش هستند. به همین جهت است كه تمام موجودات ـ از جمادات گرفته تا نباتات و حیوانات و...انسانها ـ همه و همه ـ چه بخواهند و چه نخواهند ـ به پرستش و بندگی و عبادتش اقرار دارند:
﴿ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ وَهِيَ دُخَانٞ فَقَالَ لَهَا وَلِلۡأَرۡضِ ٱئۡتِيَا طَوۡعًا أَوۡ كَرۡهٗا قَالَتَآ أَتَيۡنَا طَآئِعِينَ ١١﴾[فضلت: ۱۱]... ﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَن تَقُومَ ٱلسَّمَآءُ وَٱلۡأَرۡضُ بِأَمۡرِهِۦۚ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمۡ دَعۡوَةٗ مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ إِذَآ أَنتُمۡ تَخۡرُجُونَ ٢٥ وَلَهُۥ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ كُلّٞ لَّهُۥ قَٰنِتُونَ ٢٦﴾[الروم: ۲۵ - ۲۶]... ﴿وَلِلَّهِۤ يَسۡجُدُۤ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ طَوۡعٗا وَكَرۡهٗا وَظِلَٰلُهُم بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ۩ ١٥﴾[الرعد: ۱۵]... ﴿وَلِلَّهِۤ يَسۡجُدُۤ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ مِن دَآبَّةٖ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَهُمۡ لَا يَسۡتَكۡبِرُونَ ٤٩ يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوۡقِهِمۡ وَيَفۡعَلُونَ مَا يُؤۡمَرُونَ۩ ٥٠﴾[النحل: ۴۹-۵۰]... ﴿تُسَبِّحُ لَهُ ٱلسَّمَٰوَٰتُ ٱلسَّبۡعُ وَٱلۡأَرۡضُ وَمَن فِيهِنَّۚ وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمۡدِهِۦ وَلَٰكِن لَّا تَفۡقَهُونَ تَسۡبِيحَهُمۡ﴾[الإسراء: ۴۴]... ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦﴾[الذاریات: ۵۶].
«سپس اراده آفرینش آسمان كرد، در حالی كه دود بود. به آسمان و زمین فرمود: چه بخواهید و چه نخواهید، پدید آیید! گفتند: فرمانبردارانه پدید آمدیم!» ... «و از جمله دلایل و نشانه‌های (قدرت) خدا یكی این است كه آسمان و زمین، ساخته و پرداخته او و به فرمان وی برپاست. بعدها وقتی شما را از زمین با ندایی فرامی خواند، و شما فوراً بیرون می‌آیید. هر كه و هر چه در آسمانها و زمین است، از آنِ خداست، و جملگی فرمانبردار اویند» ... «آنچه در آسمانها و زمین است، خواه ناخواه، خدای را سجده می‌برند و همچنین سایه‌هایشان بامدادان و شامگاهان در مقابلش به سجده می‌افتند» ... «آنچه در آسمانها و آنچه در زمین، از موجود زنده و جنبنده وجود دارد، خدای را سجده می‌برند و كرنش می‌كنند، و فرشتگان نیز خدای را سجده می‌برند و تكبّر نمی‌ورزند. فرشتگان از پروردگار خود كه حاكم بر آنان است، می‌ترسند و آنچه بدانان دستور داده شود، (بدون بهانه و سركشی) انجام می‌دهند» ... «آسمان هفتگانه و زمین و تمام كسانی كه در آن هستند، همگی تسبیح خدا می‌گویند و بلكه هیچ موجودی نیست مگر اینكه حمد و ثنا و تسبیح وی می‌گویند، امّا شما تسبیح آنان را نمی‌فهمید» ... «من جنّیان و انسانها را جز برای پرستش و بندگی خود نیافریده‌ام».
در اسلام، خداوند تنها كسی است كه عبادت می‌شود و هیچ گونه واسطه و شفیعی بین او و بندگانش در عبادت نیست. مسلمان تنها او را مستقیماً ـ بدون هیچ واسطه‌ای ـ در نظر می‌گیرد و فقط اوست كه بر هر چیزی قادر است و همه، بندگان و فرمانبرداران اویند كه نه برای خود و نه دیگران، مالک هیچ چیزی نیستند و همه متوجّه او می‌باشند. به همین جهت، كس دیگری را به جای خدا، یا در كنار خدا، در دل خویش جای نمی‌دهد و در عبادتش همراه نمی‌سازد:
﴿وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾[الكهف: ۱۱۰].
در اسلام، دایره عبادت بسیار گسترده است، و تمام زندگی بیرونی بشری را دربرمی‌گیرد. در عقیده اسلامی، تمام بندگیها، اطاعتها، پیرویها، پذیرفتنها و گردن‌نهادنها به دستورات، اوامر، قوانین، احكام، شرایع، نظامها، حاكمیتها و...همچنین تمام نیایشها، پرستشها،خواهشها، بیم و امیدها، مراسم و شعایر، تعظیمها، محبّتها، خشوع و خضوعها، همچون: نماز، زكات، روزه، حج، صدقه، انفاق، نذر، قربانی، طواف، اعتكاف، دعا، توسّل، استعانت، استغاثه و...به اضافه تمام فعّالیتهای روزمرّه و...خلاصه زندگی و مرگش ـ با قرار دادن هدف و مقصدی ـ همه و همه عبادت محسوب می‌شوند، و لازم می‌داند كه تنها و تنها برای خدا صورت بگیرند و فقط رضای او را طلب كنند؛ نه كس دیگر و نه رضای شخصی دیگر! و به همین جهت اعلان داشت:
ـ تنها، حكم خدا باید پذیرفته شود:
﴿مِن وَلِيّٖ وَلَا يُشۡرِكُ فِي حُكۡمِهِۦٓ أَحَدٗا﴾[الکهف: ۲۶]... ﴿إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ﴾[یوسف: ۴۰]... ﴿وَمَن لَّمۡ يَحۡكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡكَٰفِرُونَ﴾[المائدة: ۴۴]... ﴿أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ يَزۡعُمُونَ أَنَّهُمۡ ءَامَنُواْ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُوٓاْ إِلَى ٱلطَّٰغُوتِ وَقَدۡ أُمِرُوٓاْ أَن يَكۡفُرُواْ بِهِۦ﴾[النساء: ۶۰]... ﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيۡتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسۡلِيمٗا ٦٥﴾[النساء: ۶۵]... ﴿أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ يَزۡعُمُونَ أَنَّهُمۡ ءَامَنُواْ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُوٓاْ إِلَى ٱلطَّٰغُوتِ وَقَدۡ أُمِرُوٓاْ أَن يَكۡفُرُواْ بِهِۦ﴾[النساء: ۶۰].
«به جز خدا برایشان ولی و سرپرستی نیست، و او در حكم و فرماندهی خود كسی را شریک و انباز (خود) نمی‌گرداند» ... «حاكمیت و فرمانروایی، تنها از آنِ خداست و بس، و دستور داده كه جز او را عبادت نكنید. این است دین راستین و پایدار» ... «و هر كس بنا بر آنچه كه خدا نازل كرده حكم نكند، پس آنها همان كافران هستند» ... «(ای پیامبر!) آیا تعجّب نمی‌كنی از كسانی كه می‌گویند كه آنان بدانچه بر تو نازل شده و بدانچه پیش از تو نازل شده ایمان دارند، (در حالی كه) می‌خواهند حكومت و داوری را نزد طاغوت ببرند (و حكمش را به جای حكم خدا بپذیرند؟!) و حال آن كه بدیشان فرمان داده شده است كه (تنها به خدا ایمان داشته و فقط تن به حكم او دهند و) و به طاغوت كفر بورزند (و حكمش را نپذیرند)» ... «امّا، نه! به پروردگارت قسم! كه آنان مؤمن به شمار نمی‌آیند تا زمانی كه تو را در اختلافات خود به حكمیت و داوری نطلبند و سپس هیچ گونه ملال و تنگی در دل خود از قضاوت تو نداشته و كاملاً تسلیم (حكم تو) باشند».
ـ تنها قانون و شریعت خدا باید دریافت شود:
﴿وَقَالَ ٱللَّهُ لَا تَتَّخِذُوٓاْ إِلَٰهَيۡنِ ٱثۡنَيۡنِۖ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ فَإِيَّٰيَ فَٱرۡهَبُونِ ٥١ وَلَهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَهُ ٱلدِّينُ وَاصِبًاۚ أَفَغَيۡرَ ٱللَّهِ تَتَّقُونَ ٥٢﴾[النحل: ۵۱-۵۲]... ﴿أَمۡ لَهُمۡ شُرَكَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ لَهُم مِّنَ ٱلدِّينِ مَا لَمۡ يَأۡذَنۢ بِهِ ٱللَّهُ﴾[الشوری: ۲۱].
«خدا فرموده است: دو معبود دوگانه را برای خود برنگزینید، بلكه خدا معبود یگانه است و تنها و تنها از من بترسید. آنچه در آسمانها و زمین است، از آنِ اوست و همواره (تعیین نحوه) دینداری و قانونگذاری حق اوست و اطاعت و فرمانبرداری ازاو واجب است. پس آیا از غیر خدا می‌ترسید؟!» ... «یا اینكه آنان شركاء و معبودانی دارند كه برایشان قانونگذاری كرده و دینی را پدید آورده‌اند كه خداوند بدان اجازه نداده است».
ـ تنها او را باید به سرپرستی و اربابی پذیرفت و فقط از او اطاعت و پیروی شود:
﴿قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ كَلِمَةٖ سَوَآءِۢ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ وَلَا نُشۡرِكَ بِهِۦ شَيۡٔٗا وَلَا يَتَّخِذَ بَعۡضُنَا بَعۡضًا أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ﴾[آل عمران: ۶۴]... ﴿وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّكُمۡ لَمُشۡرِكُونَ﴾[الأنعام: ۱۲۱]... ﴿إِنَّمَا كَانَ قَوۡلَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذَا دُعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَهُمۡ أَن يَقُولُواْ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَا﴾[النور: ۵۱].
«بگو: ای اهل كتاب! بیایید به سوی سخن دادگرانه‌ای كه بین ما و شما برابر است و آن، این است كه غیر از خدا كسی را فرمانبرداری و پرستش نكنیم و هیچ چیزی را با او شریک نسازیم و گروهی از ما (انسانها) گروه دیگری را به اربابی و سرپرستی غیر از خدا نگیرد» ... «و اگر از آنان اطاعت و پیروی كنید، همانا شما هم از مشركان خواهید بود» ... «مؤمنان هنگامی كه به سوی خدا و پیامبرش (كه اطاعت از او، اطاعت از خداست) فرا خوانده می‌شوند تا میانشان حكومت و داوری كنند، سخنشان تنها این است كه می‌گویند: شنیدیم و اطاعت كردیم».
ـ تمام پرستشها، مناجات، درخواستها، امیدها و پرهیزها، دعاها، توسّلها، توكّلها، استغاثه‌ها، استعانتها، نذر و قربانیها، صدقه و انفاقها، طواف و اعتكافها و...بایستی تنها متوجّه خدا باشند:
﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ﴾[الأنعام: ۱۶۲ - ۱۶۳]... ﴿فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَٱنۡحَرۡ ٢﴾[الکوثر: ۲]... ﴿وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوۡ نَذَرۡتُم مِّن نَّذۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُهُۥۗ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِنۡ أَنصَارٍ ٢٧٠﴾[البقرة: ۲۷۰]... ﴿وَلۡيَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَيۡتِ ٱلۡعَتِيقِ﴾[الحج: ۲۹]... ﴿وَعَهِدۡنَآ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيۡتِيَ لِلطَّآئِفِينَ وَٱلۡعَٰكِفِينَ وَٱلرُّكَّعِ ٱلسُّجُودِ﴾[البقرة: ۱۲۵]... ﴿قُلۡ إِنَّمَآ أَدۡعُواْ رَبِّي وَلَآ أُشۡرِكُ بِهِۦٓ أَحَدٗا ٢٠﴾[الجن: ۲۰]... ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠﴾[غافر: ۶۰]... ﴿قُلۡ إِنِّي نُهِيتُ أَنۡ أَعۡبُدَ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ﴾[الأنعام: ۵۶]... ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾[الفاتحه: ۵]... ﴿وَسَۡٔلُواْ ٱللَّهَ مِن فَضۡلِهِۦٓ﴾[النساء: ۳۲]... ﴿فَٱبۡتَغُواْ عِندَ ٱللَّهِ ٱلرِّزۡقَ وَٱعۡبُدُوهُ وَٱشۡكُرُواْ لَهُۥٓ﴾[العنکبوت: ۱۷]... ﴿وَإِلَيۡهِ يُرۡجَعُ ٱلۡأَمۡرُ كُلُّهُۥ فَٱعۡبُدۡهُ وَتَوَكَّلۡ عَلَيۡهِ﴾[هود: ۱۲۳]... ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِٱللَّهِ هُوَ مَوۡلَىٰكُمۡۖ فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ﴾[الحج: ۷۸]... ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ ٢﴾[الفلق: ۱-۲]... ﴿قُلۡ إِنِّي لَن يُجِيرَنِي مِنَ ٱللَّهِ أَحَدٞ وَلَنۡ أَجِدَ مِن دُونِهِۦ مُلۡتَحَدًا ٢٢﴾[الجن: ۲۲]... ﴿فَفِرُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ﴾[الذاریات: ۵۰]... ﴿رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَا فَٱعۡبُدۡهُ وَٱصۡطَبِرۡ لِعِبَٰدَتِهِۦۚ هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِيّٗا ٦٥﴾[مریم: ۶۵]... ﴿وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾[الکهف: ۱۱۰].
«بگو: همانا نمازم، عبادات و طاعات و مناسكم، (و بالاخره) زندگی و مرگم برای خداست و بس كه پروردگار جهانیان است. هیچ شریكی ندارد و به همین امر، دستور داده شده‌ام» ... «پس تنها برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی كن» ... «هر چیزی را انفاق می‌كنید، یا هر نذری را كه می‌دهید، بیگمان خداوند به آن آگاه است (و می‌داند كه برای كیست و برای چیست؟!) و ظالمان (همان كسانی كه با شرک كه ظلم بزرگی است، بر خود ستم كرده‌اند) را هیچ یار و یاوری نیست» ... «و باید كه تنها خانه خدا (خانه قدیمی و گرامی) را طواف كنند» ... «و به ابراهیم و اسماعیل سفارش كردیم (و بر عهده ایشان گذاشتیم) كه خانه‌ام را (از هر گونه شرک و پلیدی و آلودگی) برای (عبادت‌كنندگان و از جمله) طواف‌كنندگان و اعتكاف‌كنندگان و ركوع و سجودبرندگان (نمازگزاران) پاک و پاكیزه كنید» ... «بگو: همانا من تنها پروردگارم را به فریاد می‌خوانم و هیچ كسی را با او شریک نمی‌سازم» ... «پروردگار شما می‌گوید: مرا بخوانید تا اجابت كنم. كسانی كه خود را بزرگتر از آن می‌دانند كه مرا عبادت كنند، خوار و پست داخل دوزخ خواهند شد» ... «بگو: من نهی شده‌ام از اینكه معبودانی را كه شما به جز خدا فریاد می‌خوانید (و دعاهایتان را متوجّه آنان می‌سازید) عبادت كنم» ... «تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری و استعانت می‌طلبیم» ... «و از خداوند فضلش را بخواهید» ... «پس رزق و روزی را از پیشگاه خدا بخواهید و تنها او را بندگی و پرستش و شكر و سپاسگزاری نمایید» ... «و كارها یكسره به او برمی‌گردد، پس او را بپرست و تنها بر او توكّل كن» ... «و به خدا متوسّل شوید كه او تنها سرپرست و یاور شماست، و چه سرور و یاور نیک و چه كمک‌كننده خوبی است!» ... «بگو: پناه می‌برم به پروردگار سپیده‌دم، از شرّ هر آنچه كه خلق كرده است» ... «بگو: هیچ كس مرا در برابر خدا پناه نمی‌دهد و من هیچ پناهگاهی جز او نمی‌یابم» ... «پس به سوی خدا بگریزید (و به او پناه ببرید)» ... «پروردگار آسمانها و زمین و آنچه در میان آن دو است. پس (حال كه چنین است) تنها او را عبادت كن و بر عبادتش (همیشه و همه جا) بردوام و شكیبا باش (و پس از چندی به عبادت دیگری روی نیاور). مگر شبیه و همتایی برای خدا پیدا خواهی كرد (تا دست نیاز به سویش دراز كنی)؟!» ... «و باید در عبادت و پرستش پروردگارش، كسی را شریک نسازد».