تاریخ قرآن کریم

۲- روایت‌های قرائتی با ویژگی تفسیری

قرائت ابن عباس: ﴿ٱدۡخُلُواْ فِي (الاسلام)﴾[۴۰۸] .

﴿وَإِنۡ عَزَمُواْ (السراح)﴾[۴۰۹] .

﴿لِمَنۡ أَرَادَ أَن (یکمل) ٱلرَّضَاعَةَ﴾[۴۱۰] .

﴿أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗاۖ (لیال)﴾[۴۱۱] (۳۶).

﴿وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ (وصلاة العصر)﴾که املای حفصه لاست[۴۱۲] .

﴿وَشَاوِرۡهُمۡ فِي (بعض) ٱلۡأَمۡرِ﴾[۴۱۳] .

﴿حَرَّمۡنَا عَلَيۡهِمۡ طَيِّبَٰتٍ (کانت) أُحِلَّتۡ لَهُمۡ﴾[۴۱۴] .

﴿(تقیة) ٱللَّهِ خَيۡرٞ لَّكُمۡ﴾به جای «بقیه»[۴۱۵] .

﴿وَأَمَّا ٱلۡغُلَٰمُ (فکان کافراً) فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤۡمِنَيۡنِ﴾[۴۱۶] .

﴿فَنَادَىٰهَا (ملك) مِن تَحۡتِهَآ﴾[۴۱۷] .

از ابن عباس روایت شده است که در قرائت در آیه ۵ و ۶ از سوره طه، بر:

﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ عَلَى ٱلۡعَرۡشِ﴾[طه: ۵] .

وقف می‌کرد و از:

﴿ٱسۡتَوَىٰ ٥ لَهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ﴾[طه: ۵-۶] .

شروع می‌کرد[۴۱۸] . آیا این روش قرائت، مشکل اعتقادی بین اهل سنت و معتزله در خصوص مشکل ذات و صفات خدا و رابطه آنها با حقیقت و مجاز را حل نمی‌کند؟ (۳۷).

قرائتی از او را می‌یابیم که بزرگانی با قرائت آن موافقند و به پیامبرجنسبت داده می‌شود چه بسا بر اتصال سند این قرائت، نص باشد چه از طریق مختلف روایت شده است، چنان که به ابن مسعود، عکرمه، عطاء بن ابی‌ریاح، عطاء بن یسار، محمدبن علی [باقر] ، جعفربن محمد [صادق] ، علی‌بن حسین [سجاد] و ابن ابی‌عبیده منسوب است این قرائت: «والشمس تجری لا مستقر لها»[۴۱۹] .

است که چه بسا آشکارا با حقایق علم ستاره‌شناسی در باب حرکت خورشید هماهنگ باشد (۳۸).

آشکارا پیداست، زیادت یا تغییرهایی که این روایت‌ها قرائتی در بر دارند، برای بیان معنای مشخصی است که مراد آیه می‌باشد. این روایت‌ها اگرچه بافت بیانی عبارت قرآنی را سست می‌سازند ولی، حداقل به نظر ابن عباس، مراد از عبارت قرآنی را در بیشتر مواقع، مشخص می‌نمایند.

پس مصحف ابن عباس در حقیقت، همان مصحف عثمانی است که ثبوت آن از وی به تواتر رسیده است از این رو، جایگاه حقیقی این روایت‌ها، در تفسیر ابن عباس می‌باشد [تنویر المقیاس، به همت فیروزآبادی] .

[۴۰۸] نک : بقره (۲)، بخشی از آیه ۲۰۸. بنگرید به الکرمانی، شواذ القراءة، ص ۲۸ [قرائت عمومی : ... ادخلوا فی السلم ...] . [۴۰۹] نک: بقره (۲)، بخشی از آیه ۲۲۷. بنگرید به: ابن خالویه، المختصر من کتاب البدیع، ص ۴؛ ابوحیان، البحر المحیط، ج ۲، ص ۱۸۳ و شواذ القراءة، ص ۳۹ [قرائت عمومی «و ان عزموا الطلاق» است. سرحت الـمرأة أی طلقتها] . [۴۱۰] نک : بقره (۲)، بخشی از آیه ۲۳۳. بنگرید به : شواذ القراءة، ص ۴۰ و البحر المحیط، ج ۲، ص ۲۱۳ [قرائت عمومی : ان یتم ...] . [۴۱۱] نک : بقره (۲)، بخشی از آیه ۲۳۴. بنگرید به : شواذ القراءة، ص ۴۰ و البحر المحیط، ج ۲، ص ۲۲۳. [۴۱۲] نک : بقره (۲)، بخشی از آیه ۲۳۸. بنگرید به: ابوحیان، البحر المحیط،ج ۲، ص ۲۴۰، الکرمانی، شواذ القراءة، ص ۴۱، ابن خالویه و المختصر، ص ۱۵. [۴۱۳] نک: آل‌عمران (۳)، بخشی از آیه ۱۵۹. بنگرید به : البحر المحیط، ج ۳، ص ۹۹؛ ابن جنی، المحتسب، ص ۴۱ و شواذ القراءة، ص ۵۵. [۴۱۴] نک : نساء (۴)، بخشی از آیه ۱۶۰. بنگرید به : شواذ القراءة، ص ۶۶ و البحر المحیط، ج ۳، ص ۳۹۴. [۴۱۵] نک : هود (۱۱)، بخشی از آیه ۸۶. بنگرید به: شواذ القراءة، ص ۱۱۴ و البحر المحیط، ج ۵، ص ۲۵۲ و المختصر، ص ۶۰ [تقیة به معنای تقوای الهی] . [۴۱۶] نک : کهف (۱۸)، بخشی از آیه ۸۰. بنگرید به : البحر المحیط، ج ۶، ص ۱۵۴. [۴۱۷] نک: مریم (۱۹)، بخشی از آیه ۲۴. بنگرید به : البحر المحیط، ج ۶، ص ۱۸۳ [به قولی دیگر، منادی، عیسی ÷بوده است] . [۴۱۸] الکرمانی، شواذ القراءة، ص ۱۵۰. [۴۱۹] شواذ القراءة، ص ۲۰۲؛ ابن خالویه، المختصر من کتاب البدیع، ص ۱۲۶؛ ابوحیان، البحر المحیط، ج ۷، ص ۳۳۶ و ابن جنی، المحتسب، ص ۱۳۶.