پیامبر نوح÷
خداوند نوح÷را به وسیلهی مردمی خیره‌سر و یک‌دنده مورد آزمایش قرار داد. با این که نوح به استمرار آنها را دعوت و نصیحت می‌نمود، دعوتش را قبول نمی‌کردند. نوح نهصد و پنجاه سال در میان قومش بود و در این مدت آنها را به پرستش خدای یکتا فرا می‌خواند، شب و روز، در پنهانی و آشکار آنان را به یکتاپرستی دعوت می‌کرد:
﴿قَالَ رَبِّ إِنِّي دَعَوۡتُ قَوۡمِي لَيۡلٗا وَنَهَارٗا ٥ فَلَمۡ يَزِدۡهُمۡ دُعَآءِيٓ إِلَّا فِرَارٗا ٦ وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوۡتُهُمۡ لِتَغۡفِرَ لَهُمۡ جَعَلُوٓاْ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِمۡ وَٱسۡتَغۡشَوۡاْ ثِيَابَهُمۡ وَأَصَرُّواْ وَٱسۡتَكۡبَرُواْ ٱسۡتِكۡبَارٗا ٧﴾[النوح:۵- ۷].
«[نوح] گفت: پروردگارا! در حقیقت من قوم خویش را شب و روز (به یکتاپرستی دعوت نمودم، ولی دعوت من جز گریزشان نیفزود، و هرگاه من آنان را دعوت کردم تا آنها را بیامرزی (سر) انگشتان خود را در گوش‌های خود قرار می‌دادند و جامه‌های خویش را به خود در پیچیدند و (بر کفر) پا می‌فشردند و سخت کبر ورزیدند».
نوح÷در برابر آزار و اذیت آنها پایداری نمود و صبوری پیشه کرد. گاهی دعوتش با تشویق همراه بود و گاهی با بیم دادن ولی آنها به سرکشی و لجاجت و پرسش بت‌ها ادامه دادند. آنان برای نوح مرتب دشمن‌تراشی می‌کردند، از شأن او و پیروانش می‌کاستند و آنان را تهدید به سنگ‌سار و بیرون راندن از شهر و دیارشان می‌نمودند، و در این امر زیاده‌روی کردند:
﴿قَالَ ٱلۡمَلَأُ مِن قَوۡمِهِۦٓ إِنَّا لَنَرَىٰكَ فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ ٦٠ قَالَ يَٰقَوۡمِ لَيۡسَ بِي ضَلَٰلَةٞ وَلَٰكِنِّي رَسُولٞ مِّن رَّبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٦١﴾[الأعراف: ۶۰- ۶۱].
«اشراف قومش گفتند: هر آیینه ما تو را در گمراهی آشکار می‌بینیم، گفت: ای قوم من هیچ گمراهی با من نیست بلکه من پیامبری از جانب پروردگار جهانیانم».
وی برای دعوت (مردم به پیروی از فرمان خدا) علی‌رغم توهین‌ها و ناسزاها و ریش‌خندها و بیم و ترس که ایجاد می‌کردند، پایداری نمود و مبارزه کرد، و چون دانست که در آنها خیری نیست (و دعوتش اثرگذار نیست) دستانش را به سوی مولایش (خداوند بلند‌مرتبه) بلند کرد و تقاضا نمود که گشایشی بر خود و مؤمنان نماید. خداوند این موضوع را چنین بیان می‌فرماید:
﴿وَلَقَدۡ نَادَىٰنَا نُوحٞ فَلَنِعۡمَ ٱلۡمُجِيبُونَ ٧٥ وَنَجَّيۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥ مِنَ ٱلۡكَرۡبِ ٱلۡعَظِيمِ ٧٦ وَجَعَلۡنَا ذُرِّيَّتَهُۥ هُمُ ٱلۡبَاقِينَ ٧٧ وَتَرَكۡنَا عَلَيۡهِ فِي ٱلۡأٓخِرِينَ ٧٨ سَلَٰمٌ عَلَىٰ نُوحٖ فِي ٱلۡعَٰلَمِينَ ٧٩ إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٨٠﴾[الصافات: ۷۵- ۸۰].
«هر آیینه نوح ما را آواز داد و چه نیک اجابت کننده بودیم و او و کسانش را از اندوه بزرگ رهانیدیم، و تنها نسل او را باقی گذاشتیم، و در میان آیندگان (آوازه‌ی نیک) وی را بر جای گذاشتیم، سلام بر نوح در میان جهانیان، هر آیینه ما این‌گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم».
نوح÷به سه وسیله مورد آزمایش و امتحان قرار گرفت:
۱. بی‌نهایت به قوم سرکش خود مبتلا شد، نهصد و پنجاه سال آنها را دعوت نمود، ولی جز اندکی کسی همراه وی (مؤمن) نشد و بقیه‌ی مردم بر لجاجت و گمراهی و پرستش غیر خدا ماندند و به این هم اکتفا ننمودند بلکه چنان‌که گذشت سخت‌ترین آزارها را به او رساندند و بدترین اهانت‌ها در حق وی روا داشتند.
۲. در مورد جگر گوشه‌اش و نزدیک‌ترین مردم به او، یعنی فرزندش، مورد آزمایش قرار گرفت، زیرا فرزند نوح دعوت پدر را قبول نکرد و بر لجاجت و انکارش ماند و بر کفر نیز مرد. خداوند این مسأله را چنین بازگو می‌کنند:
﴿وَنَادَىٰ نُوحٞ رَّبَّهُۥ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ٱبۡنِي مِنۡ أَهۡلِي وَإِنَّ وَعۡدَكَ ٱلۡحَقُّ وَأَنتَ أَحۡكَمُ ٱلۡحَٰكِمِينَ ٤٥ قَالَ يَٰنُوحُ إِنَّهُۥ لَيۡسَ مِنۡ أَهۡلِكَۖ إِنَّهُۥ عَمَلٌ غَيۡرُ صَٰلِحٖۖ فَلَا تَسَۡٔلۡنِ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۖ إِنِّيٓ أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِينَ ٤٦﴾[هود: ۴۵- ۴۶].
«و نوح پروردگار خود را ندا داد و گفت: پروردگارا! پسرم از اهل من است و هر آیینه وعده‌ی تو راست است و تو بهترین داورانی، فرمود: نوح، او در واقع از اهل تو نیست، او دارای عملی ناشایسته است، پس چیزی که بدان علم نداری از من مخواه، من تو را اندرز می‌دهم که مبادا از جاهلان باشی».
فرزند نوح÷از جمله غرق‌شدگان شد و سرانجام کارش خسران و زیان شد.
۳. نوح به وسیلهی همسر کافرش مورد امتحان و آزمایش قرار گرفت، زن نوح با توجه به این‌که نوح مکرراً او را نصیحت می‌کرد بر آیین قومش با کفر از این دنیا رفت، خداوند بلند‌مرتبه این قضیه را چنین بازگو می‌نماید:
﴿ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلٗا لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱمۡرَأَتَ نُوحٖ وَٱمۡرَأَتَ لُوطٖۖ كَانَتَا تَحۡتَ عَبۡدَيۡنِ مِنۡ عِبَادِنَا صَٰلِحَيۡنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمۡ يُغۡنِيَا عَنۡهُمَا مِنَ ٱللَّهِ شَيۡٔٗا وَقِيلَ ٱدۡخُلَا ٱلنَّارَ مَعَ ٱلدَّٰخِلِينَ ١٠﴾[التحریم: ۱۰].
«خداوند برای کسانی که کافر شده‌اند مثال زن نوح و زن لوط زده است، آن دو همسر دو تا از بندگان شایسته‌ی ما بوده‌اند که به آنان (به سبب کفر و سرپیچی از فرمانشان) خیانت نموده‌اند و کاری از دست [شوهران] آنها در برابر خدا ساخته نبود، و گفته شد: با داخل شوندگان داخل آتش شوید».
معنی ﴿فَخَانَتَاهُمَا﴾به اجماع مفسران آن دو با کفر ورزیدن و سرپیچی از فرمان شوهر، خیانت نموده‌اند و نه این که مرتکب عمل زشت زنا شده باشند و هرگز ثابت نشده که زن پیامبری مرتکب عمل فاحشه شده باشد. [۴۱]
[۴۱] ن. ک: فتح القدیر، شوکانی.