صبر بر آزمون الهی و جایگاه آن در ایمان

فتح مکه، حجة الوداع و وداع پیامبرصبا امتش

خداوند پایه‌های این آیین بزرگ را با قوانین خویش ریشه‌دار نمود و مسلمانان به طور کامل و به نیکی تربیت یافتند و دل‌های آن‌ها را برای پذیرش تقوا مورد آزمایش قرار داد، خداوند زمینه‌ی ورود پیامبرصو مسلمانان را برای ورود به مکه مهیا نمود و آن را به همان وضعیت که در زمان ابراهیم واسماعیل بود بازگردانند و پس از این‌ها زمان حجۀ الوداع و نزول سوره‌ی نصر فرا می‌رسد:

﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ ١ وَرَأَيۡتَ ٱلنَّاسَ يَدۡخُلُونَ فِي دِينِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجٗا ٢ فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ كَانَ تَوَّابَۢا ٣﴾[النصر: ۱- ۳].

«چون یاری خدا و پیروزی فرا رسد، و ببینی که مردم گروه گروه در دین خدا درآیند، پس پروردگار خویش را سپاس و ستایش کن و از او آمرزش بخواه که وی همواره توبه‌پذیر است».

این سوره در مدینه پس از حجه الوداع فرود آمد. گفته شده در مکه در روزهای تشریق [۵۴]نازل شد. چون نازل شد، پیامبرصفرمودند: «نعت إلی نفسي و قرب أجلی»: «نفسم خبر وفات و نزدیکی اجلم را می‌دهد». [۵۵]

با نزول این سوره رسول خدا دانستند که رحلت و جدا شدنش از دنیا نزدیک است و باید خود را برای مسافرت به دار باقی آماده کند؛ بر شهدای احد بعد از گذشت هشت سال نماز خواندند گویا که با مردگان خداحافظی می‌کنند، و برای خداحافظی بازماندگان به ایراد خطبه برخاستند و فرمود: «إِنِّي فَرَطٌ لَكُمْ وَأَنَا شَهِيدٌ عَلَيْكُمْ وَإِنِّي وَاللَّهِ لَأَنْظُرُ إِلَى حَوْضِي الْآنَ وَإِنِّي قَدْ أُعْطِيتُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الْأَرْضِ وَإِنِّي وَاللَّهِ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا بَعْدِي وَلَكِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنَافَسُوا فِيهَا»: «به راستی من زودتر از میان شما خواهم رفت، و من بر شما گواه خواهم بود، وعده‌ی دیدار ما «حوض» است، من از همین‌جا به آن (حوض) می‌نگرم، کلیدهای گنجینه‌های زمین را به من داده‌اند، من از این سبب نگران شما نیستم که پس از من به الله شرک ورزید، ولی بر دنیا‌خواهی شما می‌ترسم که در آن از همدیگر پیشی گیرید و به سبب آن نابود شوید چنان‌که پیشینیانتان نابود شدند» [۵۶].

این سرگذشت سرور کائنات رسول خداصبود، و آن‌چه گذشت چکیده‌ای از آزمایش و امتحاناتی بود که در مسیر دعوت به مدت ۲۳ سال به آن‌ها مبتلا شد و صبر نمود و تا آخرین لحظه از زندگی مبارک‌شان استقامت ورزید، درود و سلام خداوند تا روز قیامت بر تو باد ای رسول خداص.

[۵۴] روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ذی‌الحجه را ایام تشریق گویند. (مترجم) [۵۵] احمد (ح۱/۲۱۷) با لفظ: «نعیت إلی نفسی»ابن جریر، ابن منذر و ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده‌اند. ن. ک: فتح‌القدیر ۵-۵۰۸. [۵۶] ن. ک: سیره ابن هاشم، البدایة والنهایة، ابن کثیر، الکامل، ابن اثیر، و کتاب مؤلف: الواقع التاریخي للمسلمین.