آداب علم

ابورفاعهسنزد پیامبر جآمد و آن حضرت جدر حال ایراد خطبه بود، گفت: یا رسول الله، غریبه ای آمده و از دین اسلام می‌پرسد و چیزی از آن نمی‌داند. رسول خداجنگاهی به او انداخت، و آنگاه از خطبه باز ایستاد و روی به ابورفاعه نموده و مسائل دینش را به او آموخت، تا آنکه آن مرد مطلب را خوب فراگرفته و آن را فهمید. سپس پیامبر جبه خطبه‌اش بازگشت.

***

بعد از وفات رسول الله ج، ابن عباسسشروع کرد به سؤال نمودن از صحابهشدر مورد اقوال پیامبر ج. هرکس حدیثی از پیامبر جرا می‌دانست، سراغش می‌رفت. اگر آن فرد، موقع نیم روز، درحال خواب می‌بود، بر در وی می‌نشست و منتظر می‌می ماند تا از خواب برخیزد. در این بین باد بیابان او را غبارآلود می‌نمود.ه صحابی مذکور به خاطر ابن عباسسبیرون می‌آمد، به او می‌گفت: یا پسر عموی رسول الله ج، چه چیزی باعث شده که به این جا بیایی؟ دنبال من می‌فرستادی من خود می‌آمدم. و او پاسخ می‌داد: نه، من سزاوارترم که پیش تو بیایم تا حدیث را از تو بپرسم. [حاکم]

***

علم در اسلام دارای منزلتی بسیار بزرگ می‌باشد. نخستین آیه‌ی قرآن کریم که نازل گشت دعوت به فراگرفتن و تعلم بود: ﴿ ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ ١ ﴾[العلق: ۱] یعنی: «بخوان به نام پروردگارت که آفرید.»همچنین خداوند متعال به ابزار نوشتن که همان قلم است قسم یاد نموده و می‌فرماید: ﴿ نٓۚ وَٱلۡقَلَمِ وَمَا يَسۡطُرُونَ ١ ﴾[القلم: ۱] یعنی: «نون. سوگند به قلم و آنچه مى‌‏نویسند.»

سنت نبوی گهربار نیز بر جایگاه والای علم و دانش صحه می‌گذارد. کما آنکه تلاش برای کسب دانش را به بهشت برین متصل دانسته و رسول اکرم جمی‌فرماید: (من سلك طریقًا یلتمس فیه علمًا سهل الله له به طریقًا إلى الجنة) [بخاری و ابوداود وترمذی]

وما یزال ثواب العلم یصل إلى صاحبه حتى بعد وفاته من غیر انقطاع، قالج: (إذا مات الإنسان انقطع عمله إلا من ثلاثة. إلا من صدقة جاریة، أو علمٍ ینتفع به، أو ولدٍ صالح یدعو له) یعنی: «چون انسان بمیرد، عمل او قطع می‌شود، جز در سه چیز:

صدقه‌ای که جاری و ادامه دار باشد.

یا عملی که از آن سود برند.

یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.» [مسلم]

فرشتگان با بال‌هایشان طالب علم را احاطه می‌کنند. صفوان بن عسال مرادیسمی‌گوید: نزد پیامبر جآمده و ایشان در مسجد بر گلیم قرمز رنگش تکیه زده بود. به او عرض کردم: آمده ام تا علم فراگیرم. آن حضرت جفرمود: (مرحبًا بطالب العلم، إن طالب العلم تحفه الملائكة بأجنحتها) یعنی: «مرحبا و خوش آمد به طالب علم، طالب علم را فرشتگان با بال‌هایشام احاطه می‌کنند.» [احمد و طبرانی]

علم به دو نوع فرض عین و فرض کفایه تقسیم می‌شود. مسائلی هست که درست نیست یک مسلمان از آن بی‌خبر باشد و واجب است که هر مسلمانی این مسائل را درباره‌ی پروردگار، دین و پیامبرش جبداند. همچنین بر هر مسلمانی فرض کفایه است که به تخصص در دانش‌هایی مانند صنعت، کشاورزی و پزشکی و... از دیگر شاخه‌های زندگی دست یابد.

دانش طریق انسان مسلمان به سوی معرفت شایسته‌ی خداوند است. درنتیجه دانشمندان بیش از هرکس دیگری خشیت و ترس از خداوند متعال را دارند. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ ﴾[فاطر: ۲۸] یعنی: «...از بندگان خدا تنها دانایانند که از او مى‌‏ترسند...»

جستجوی علم و دانش دارای آدابی است که بر هر طالب علمی لازم است که بدان پایبند باشد، از جمله: