شرح ریاض الصالحین - جلد پنجم

۲۳۰- باب: مستحب بودن روزه گرفتنِ سه روز از هر ماه

برترین روزه‌ی هر ماه، در ایام بیض، یعنی سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه می‌باشد و گفته شده که ایام بیض، روزهای دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم ماه است؛ اما نظر درست و مشهور، همان دیدگاه نخست می‌باشد.

۱۲۶۶- وَعَن أَبي هريرةَس قالَ: أوْصَانِي خَلِيليج بِصِيَامِ ثَلاَثَةِ أيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ، وَرَكْعَتَي الضُّحَى، وَأنْ أُوتِرَ قَبْلَ أنْ أنَامَ.[متفقٌ عليه] [صحیح بخاری، ش: (۱۱۷۸، ۱۹۸۱)؛ و صحیح مسلم، ش: ۷۲۱. این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی ۱۱۴۶ آمده است.]

ترجمه: ابوهريرهسمی‌گوید: دوستِ عزیزمجمرا به روزه‌ی سه روز از هر ماه و دو رکعت نماز چاشت و خواندن وتر پیش از آن‌که بخوابم، سفارش فرمود.

۱۲۶۷- وعن أَبي الدرداءِس قَالَ: أوصانِي حَبِيبِيج بِثَلاثٍ لَنْ أدَعَهُنَّ مَا عِشتُ: بِصِيَامِ ثَلاثَةِ أيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ، وَصَلاَةِ الضُّحَى، وبِأنْ لا أنَامَ حَتَّى أُوتِرَ.[روايت مسلم] [صحیح مسلم، ش: ۷۲۲.]

ترجمه: ابودرداءسمی‌گوید: حبیبمجمرا به سه کار سفارش فرمود که تا زنده باشم، آن‌ها را ترک نمی‌کنم: روزه‌ی سه روز از هر ماه و نماز چاشت و این‌که نماز وتر را پیش از خواب بخوانم.

۱۲۶۸- وعن عبد الله بن عمرو بن العاصب قَالَ: قَالَ رسول اللهج: «صَوْمُ ثَلاَثَةِ أيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ صَوْمُ الدَّهْرِ كُلِّهِ».[متفقٌ عليه] [صحیح بخاری، ش: ۱۹۷۵؛ و صحیح مسلم، ش: ۱۱۵۹]

ترجمه: عبدالله بن عمرو بن عاصبمی‌گوید: رسول‌اللهجفرمود: «روزه‌ی سه روز از هر ماه، روزه‌ی همه‌ی سال است».

۱۲۶۹- وعن مُعاذة العدوية أنَّها سَأَلتْ عائشةَل: أكَانَ رسول اللهج يَصُومُ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ ثَلاَثة أيَّامٍ؟ قالَتْ: نَعَمْ. فَقُلْتُ: مِنْ أيِّ الشَّهْرِ كَانَ يَصُومُ؟ قَالَتْ: لَمْ يَكُنْ يُبَالِي مِنْ أيِّ الشَّهْرِ يَصُومُ.[روايت مسلم] [صحیح مسلم، ش: ۱۱۶۰.]

ترجمه: از معاذه‌ی عَدَوی روایت است که وی از عایشهلپرسید: آیا رسول‌اللهجسه روز از هر ماه روزه می‌گرفت؟ عایشهلپاسخ داد: بله. - معاذه می‌گوید:- پرسیدم: چه روزهایی از ماه، روزه می‌گرفت؟ عایشهلفرمود: «برایش مهم نبود که چه روزهایی از ماه، روزه بگیرد».

۱۲۷۰- وعن أَبي ذرٍّس قَالَ: قَالَ رسول اللهج: «إِذَا صُمْتَ مِنَ الشَّهْرِ ثَلاَثاً، فَصُمْ ثَلاَثَ عَشْرَةَ، وَأرْبَعَ عَشْرَةَ، وَخَمْسَ عَشْرَةَ».[ترمذی، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن می‌باشد.] [صحیح الجامع، ش: ۶۷۳؛ و صحیح الترغیب، ش: ۱۰۲۸؛ و صحیح النسائی، از آلبانی/ش: ۲۲۷۹.]

ترجمه: ابوذرسمی‌گوید: رسول‌اللهجفرمود: «هرگاه قصدِ روزه گرفتن سه روز از ماه را داشتی، روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم را روزه بگیر».

۱۲۷۱- وعن قتادة بن مِلْحَانس قَالَ: كَانَ رسولُ اللهج يَأمُرُنَا بِصِيَامِ أيَّامِ البِيضِ: ثَلاثَ عَشْرَةَ، وَأرْبَعَ عَشْرَةَ، وَخَمْسَ عَشْرَةَ.[روایت ابوداود] [ضعیف است؛ نگا: ضعیف النسائی، از آلبانی/ش: ۱۵۰.]

ترجمه: قتاده بن ملحانسمی‌گوید: رسول‌اللهجما را به روزه‌ی ایام بیض، یعنی سیزدهم، چهاردهم و پانزدهمِ ماه فرمان می‌داد.

۱۲۷۲- وعن ابن عباسٍب قَالَ: كَانَ رسولُ اللهِج لا يُفْطِرُ أيَّامَ البِيضِ في حَضَرٍ وَلا سَفَرٍ.[روایت نسائی با اِسنادِ حسن] [ضعیف است؛ آلبانی/ابتدا این حدیث را در السلسلة الصحیحة، به‌شماره‌ی ۵۸۰ آورده و آن‌را حسن دانسته است؛ اما سپس از این نظر برگشته و این حدیث را در ضعیف النسائی، ش: ۲۳۴۴ ضعیف قلمداد کرده است.]

ترجمه: ابن‌عباسبمی‌گوید: رسول‌اللهجدر ایام بیض، در سفر و حضر روزه می‌گرفت و نمی‌خورد.

شرح

مؤلف/در این دو باب به فضیلت روزه گرفتن در روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه و نیز روزه گرفتن سه روز از هر ماه پرداخته است.

از رسول‌اللهجدرباره‌ی روزه‌ی دوشنبه سؤال شد؛ فرمود: «آن، روزی‌ست که در آن به دنیا آمدم و روزی‌ست که برانگیخته شدم یا روزی‌ست که در آن بر من وحی شد». گفتنی‌ست: وفات رسول‌اللهجنیز در روز دوشنبه بوده است. آن بزرگوار در روز دوشنبه به دنیا آمد؛ اما قاطعانه نمی‌توان گفت که تولدش در دوازدهم ربیع‌الاول بوده است یا در روز و ماهِ دیگری؛ اما مسلّم است که آن بزرگوار در روز دوشنبه به دنیا آمد. هم‌چنین نخستین بار که بر رسول اللهجوحی شد، روز دوشنبه بود.

راوی شک دارد که رسول‌اللهجفرمود: «برانگیخته شدم» یا این‌که فرمود: «بر من وحی شد»؛ این دو با هم تفاوت دارد؛ زیرا قرآن، یعنی ابتدای سوره‌ی «عَلَق» پیش از بعثت یا برانگیخته شدنِ پیامبرجبه رسالت، بر آن بزرگوار نازل گردید و با نزول این آیات، محمدج، به مقام نبوت رسید؛ اما بعثت که همان رسالت است، با نزولِ سوره‌ی «مدثر» آغاز شد. در هر حال، روز دوشنبه مناسبت‌های بزرگ و والایی در خود داشته است: ولادت پیامبرجو نیز نزول وحی بر نبی رحمت یا بعثتِ آن بزرگوار به سوی مردم.

درباره‌ی روزه گرفتن سه روز از هر ماه نیز احادیثی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به حدیث ابوهریره، ابودرداء و ابوذرشاشاره کرد که پیامبرجهر یک از این‌ها را جداگانه به روزه گرفتن سه روز از هر ماه سفارش فرمود.

هم‌چنین به عبدالله بن عمرو بن عاصبفرمود: «روزه‌ی سه روز از هر ماه، روزه‌ی همه‌ی سال است»؛ زیرا پاداش نیکی، ده برابر می‌باشد و هرکه سه روزه از هر ماه را روزه بگیرد، گویا سی روز، روزه گرفته است که با این حساب، همه‌ی سال را دربر می‌گیرد.

رسول‌اللهجاین‌ها را به روزه گرفتن سه روز از هر ماه سفارش نمود؛ اما معین نفرمود که روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهمِ ماه را روزه بگیرند؛ هم‌چنین به این‌ها سفارش کرد که روزانه نماز چاشت بخوانند.

وقت نمازِ چاشت از بالا آمدن خورشید به‌اندازه‌ی یک نیزه، یعنی حدود بیست دقیقه پس از طلوع آفتاب آغاز می‌شود و تا اندکی پیش از زوالِ آن، یعنی حدود ده دقیقه قبل از زوال، ادامه دارد و خواندنِ در تمام روزها، سنت است؛ زیرا پیامبرجفرمود: «هر روز در برابر هر مفصل انسان، یک صدقه لازم است». در بدن انسان سیصد و شصت مفصل وجود دارد؛ لذا هر انسانی باید روزانه سیصد و شصت صدقه بدهد؛ اما صدقه، الزاماً صدقه‌ی مالی نیست؛ بلکه «هر "سبحان‌الله"گفتن، یک صدقه است؛ هر "الحمدلله"گفتن، یک صدقه است؛ هر "لاإله‌إلاالله"گفتن، یک صدقه است؛ هر "الله‌اکبر"گفتن، یک صدقه است؛ هر امر به معروف، صدقه‌ای‌ست؛ هر نهی از منکر، صدقه‌ای‌ست». و اگر به کسی کمک کنید که بارِ خود را روی چارپا یا ماشین خود بگذارد، این هم یک صدقه است؛ حتی هم‌بستری با همسر نیز یک صدقه محسوب می‌شود. رسول‌اللهجفرمود: «و به جای همه‌ی این‌ها، خواندن دو رکعت نماز ضحی کافی‌ست». [صحیح مسلم، ش: ۷۲۰. [این حدیث، پیش‌تر به‌شماره‌ی ۱۲۰ و ۱۱۴۷ آمده است. (مترجم] ] یعنی برای ادای سیصد و شصت صدقه در روز، کافی‌ست که دو رکعت نماز چاشت بخوانید و سایر کارهای نیکی که انجام دهید، عملِ افزون بر وظیفه یا عملِ نافله به‌شمار می‌آید.

و اما سومین سفارش رسول‌اللهجبه ابوهریره و ابودرداءباین بود که پیش از خواب، نماز وتر را بخوانند؛ این، برای کسی‌ست که می‌ترسد آخِر شب بیدار نشود. چنین کسی باید احتیاط کند و پیش از خواب، نماز وتر را بخواند؛ اما کسی که می‌خواهد آخِر شب برخیزد، باید وترش را آخرین نماز خویش قرار دهد؛ این، روشی‌ست که در سنت پیامبرجآمده است.

علما گفته‌اند: رسول‌اللهجاز آن جهت این‌ها را سفارش فرمود که پیش از خواب، نماز وتر را بخوانند که وضعیت آن‌ها چنین اقتضا می‌کرد؛ زیرا ابوهریرهسدر ابتدای شب مشغول حفظ و فراگیریِ احادیث پیامبرجبود و در پایان شب می‌خوابید.

درباره‌ی روزه گفتن سه روز از هر ماه، قابل ذکر است که می‌توان این سه روز را در دهه‌ی نخست ماه روزه گرفت یا در ده روزِ میانی و یا در ده روزِ آخرِ ماه؛ و نیز این گنجایش وجود دارد که در ابتدای هر دهه یا در هر هفته یک روز روزه بگیرید؛ از این‌رو عایشهلفرمود: «برای پیامبرجمهم نبود که در ابتدای ماه روزه بگیرد یا در میانه‌ی ماه و یا در آخِرِ آن»؛ اما روزه گرفتن در ایام بیض، یعنی در روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه برتر است. روزه‌ی روز پنج‌شنبه نیز سنت می‌باشد؛ اما فضیلتش از روزه‌ی دوشنبه کم‌تر است؛ گرچه روزه‌ی هر دو روز فضیلت دارد؛ زیرا رسول‌اللهجفرمود: «اعمالِ (مردم) در روز دوشنبه و پنج‌شنبه - به الله متعال- عرضه می‌شود. لذا دوست دارم اعمالم در حالی - به الله متعال- عرضه گردد که روزه هستم».

گفتنی‌ست: بهترین روزه، روزه‌ی داوود÷است که یک روز در میان روزه می‌گرفت؛ این، برای کسی‌ست که توانایی‌اش را دارد و از این بابت در رنج و مشقت نمی‌افتد و بدین سبب از سایر کارهای نیک، از جمله فراگیریِ علم و دانش باز نمی‌ماند؛ زیرا عبادت‌های دیگری هم وجود دارد که حایز اهمیت است. از این‌رو اگر کثرت روزه‌ی نفلی، شما را از چنین عبادت‌هایی باز می‌دارد، نباید زیاد روزه بگیرید.

***