وسائل بوجودآورنده آن در وجود انسان
۱- یقین کامل به این که خداوند هرآنچه از انسان سر زند میداند، چه در تنهائی و چه در جمع مردم، چنانچه میفرماید: ﴿وَهُوَ ٱللَّهُ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَفِي ٱلۡأَرۡضِ يَعۡلَمُ سِرَّكُمۡ وَجَهۡرَكُمۡ وَيَعۡلَمُ مَا تَكۡسِبُونَ٣﴾[الأنعام: ۳]. «و اوست خدای آسمانها و زمین، کارهای مخفیانه و آشکار شما و آنچه را انجام میدهید میداند».
خداوند خود نیز این یقین را از وسائل بوجودآورنده تقوی دانسته و گفته: ﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُ مَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ فَٱحۡذَرُوهُ﴾[البقرة: ۲۳۵]. «بدانید که خداوند آنچه را در قلبهای شما است میداند، پس از او بترسید».
۲- یقین کامل به این که خداوند همه اعمال انسان را میشمارد و روز قیامت جلو چشمش قرار میدهد، اگر زشت باشد جزای زشت آن را داده و اگر نیکو باشد جزای نیک آن را خواهد داد، انسان موقعی که به این حقیقت یقین کند، قبل از مرگ نواقص را برطرف میسازد و از گمراهی دست برداشته به راه راست میآید، خداوند میفرماید: ﴿وَوُضِعَ ٱلۡكِتَٰبُ فَتَرَى ٱلۡمُجۡرِمِينَ مُشۡفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَٰوَيۡلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلۡكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةٗ وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحۡصَىٰهَاۚ وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرٗاۗ وَلَا يَظۡلِمُ رَبُّكَ أَحَدٗا٤٩﴾[الکهف: ۴۹]. «پس نامه اعمال هرکس مقابلش گذاشته میشود، آنگاه میبینی که مجرمین از محتویات آن به هراس میافتند و میگویند: چگونه اعمالنامهای است که از هیچ کوچک و بزرگی فروگذار نکرده و همه کس اعمال خود را مشاهده میکنند و پروردگارت بر هیچکس ظلم روا نمیدارد».