(ضلالت) در زبان عربی و در شریعت

(ضلال) در لغت یعنی نیسان و فراموشی: ﴿أَن تَضِلَّ إِحۡدَىٰهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحۡدَىٰهُمَا ٱلۡأُخۡرَىٰ﴾[البقره: ٢٨٢]. «(و این دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند،) تا اگر یكى انحرافى یافت، دیگرى به او یادآورى كند».

و نیز آیه: ﴿وَقَالُوٓاْ أَءِذَا ضَلَلۡنَا فِي ٱلۡأَرۡضِ أَءِنَّا لَفِي خَلۡقٖ جَدِيدِۢ﴾[السجدة:١٠]. «آنها گفتند: آیا هنگامى كه ما (مردیم و) در زمین گم شدیم، آفرینش تازه‏اى خواهیم یافت؟!».

این آیه حال آنان را که می‌میرند و گوشت و استخوانشان فرسوده و پوسیده می‌شود و از بین می‌روند به کسی که فراموش شده و انگار هیچ وقت نبوده تشبیه کرده است.

و (ضال) در شریعت به کسی اطلاق می‌شود که از روی نیسان و رویگردانی از حق و بدون آنکه به آن علم داشته باشد، با حق مخالفت کند و رابطه معنایی ما بین اصطلاح شرعی و معنی لغوی هم ظاهراً در همین است.

در سوره فاتحه ﴿وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾ یعنی و نه راه مسیحیان، زیرا آنها از روی جهالت به عبادتهایی پرداختند و گمراه شدند در حالی که عمداً این کار را نکرده بودند، و خداوند این مسأله را در سوره حدید بیان فرموده است: ﴿وَرَهۡبَانِيَّةً ٱبۡتَدَعُوهَا مَا كَتَبۡنَٰهَا عَلَيۡهِمۡ إِلَّا ٱبۡتِغَآءَ رِضۡوَٰنِ ٱللَّهِ فَمَا رَعَوۡهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا﴾[الحدید: ٢٧]. «و رهبانیتى را كه ابداع كرده بودند، ما بر آنان مقرر نداشته بودیم؛ گرچه هدفشان جلب خشنودى خدا بود، ولى حق آن را رعایت نكردند‏».

در آیه دو هشدار وجود دارد از دو راهی که در این امت واقع شده‌اند:

راه اول: راه کسانی که به یهود شباهت پیدا کردند.

راه دوم: راه کسانی که به مسیحیت(نصارى) شباهت پیدا کردند.

و کسانی از این امت که سوره فاتحه را می‌خوانند یا علماء هستند و یا آنان که در حکم علمایند، مثل طالبان علم و منتسبان به آن، و یا عبادت‌کنندگانی هستند که نه علم دارند و نه به آن منتسبند. این دو صنف سوره فاتحه را می‌خوانند و در نمازهایشان بر آن پایدار و محافظ آن هستند.

و خداوند – جل جلاله – بعد از آنکه (الصراط) را ذکر کرد آنرا با نظر به سالکین و رهروانش وصف نمود و سپس برای تشخیص آن به توضیح راه هلاک شوندگان پرداخت، آنانکه علم داشتند ولی با علمشان مخالفت کردند و از هوی و هوشان پیروی کردند، و نیز آنانکه از روی جهل و نادانی به عبادت خدا پرداختند.