سورة الغاشیة

سوره غاشیه: غاشیه به معنی قیامت و پوشنده است و این سوره مکی می‌باشد. این سوره دارای نام‌های:

۱- ﴿ٱلۡغَٰشِيَةِ﴾.

۲- ﴿هَلۡ أَتَىٰكَ﴾.

۳- ﴿هَلۡ أَتَىٰكَ حَدِيثُ ٱلۡغَٰشِيَةِ﴾می‌باشد.

پیامبر ج در نمازهای عیدین و نماز جمعه سورهء الاعلی و الغاشیه را می‌خواندند چون این دو سوره دارای معانی مهمی هستند و پیامبر می‌خواستند آن معانی در ذهن مسلمانان تکرار و تثبیت شود.

﴿هَلۡ أَتَىٰكَ حَدِيثُ ٱلۡغَٰشِيَةِ١﴾: آیا خبر حادثه فراگیر به تو رسیده است؟

﴿هَلۡ﴾: قَد، آیا، یک روز می‌‌آید.

خداوند متعال سوره را با کلمۀ هل: آیا شروع می‌کند که استفهام تقریری است و هدف سؤال‌کردن نیست بلکه جلب توجه است.

﴿ٱلۡغَٰشِيَةِ﴾: پوشنده، فراگیر، قیامت، روزی که برای همه می‌آید و هیچ کس استثناء نیست.

آیا از روزی که به روی همه می‌آید خبر داری؟

پیامبر جوقتی این آیه را تلاوت می‌فرمودند جواب می‌دادند: بَلَىْ، أَتَانِيْ.

﴿وُجُوهٞ يَوۡمَئِذٍ خَٰشِعَةٌ٢﴾: چهره‌هایی که در آن روز خوار خواهند بود.

﴿وُجُوهٞ﴾: چهره، صورت.

﴿خَٰشِعَةٌ﴾: ذلیل، نگران، خوار و زبون.

این آیه توصیف آیۀ اول والغاشیه هست که چهرۀ گناه‌کاران را که ترجمه و بیان‌گر احساس قلبی و درونی آن‌هاست بیان می‌کند که چگونه خاضع و سرافگنده هستند و نگرانی آن‌ها از صورت‌هایشان پیدا و مشخص است.

﴿عَامِلَةٞ نَّاصِبَةٞ٣﴾: تلاش‌گر و در زحمت.

﴿عَامِلَةٞ﴾: کارهای سخت
	کارهایی انجام می‌دهند که در آن خستگی زیاد است.
﴿نَّاصِبَةٞ﴾: خسته

کافران در جهنم کارهایی می‌کنند که آن‌ها را خسته می‌کند و خسته از کار عذاب هستند.

اعمالی که جهنّمیان را خسته می‌کند:

۱- قلق و ناراحتی ذهنی در زمین محشر.

۲- غل و زنجیرهایی به دست و پاهای‌شان بسته که به آن‌ها گفته می‌شود با آن‌ها بروید و بیائید.

۳- آتش جهنم مانند باتلاق است که مرتب در آن فرو رفته و از آن بیرون می‌آیند.

﴿تَصۡلَىٰ نَارًا حَامِيَةٗ٤﴾: به آتشی سوزان درمی‌آیند.

جهنّمیان در آتشی که آن‌ها را از همه سو احاطه کرده و پوشانده و حامیه است وارد می‌شوند.

﴿حَامِيَةٗ﴾:

۱- هیچ وقت خاموش نمی‌شود و همیشه سوزان است.

۲- مانند آتش دنیا نیست که سرد و گرم، کم و زیاد شود.

۳- از همۀ جهات و اطراف آتش است.

۴- در قیامت گردنی از آتش بلند می‌شود و حرف می‌زند و کافران را می‌طلبد.

﴿تَصۡلَىٰ﴾: داخل می‌شوند، درمی‌آیند.

﴿تُسۡقَىٰ مِنۡ عَيۡنٍ ءَانِيَةٖ٥﴾: از چشمۀ بسیار گرم و داغی نوشانده می‌شوند.

هرگاه جهنمیان کمک، یا آبی طلب کنند به آن‌ها آب داغ و جوشانی داده می‌شود که از حرارتش معده‌هایشان را می‌سوزاند. ﴿وَسُقُواْ مَآءً حَمِيمٗا فَقَطَّعَ أَمۡعَآءَهُمۡ١٥﴾[محمد: ۱۵] با این حال هیچ کس نمی‌گوید من بی‌گناهم و همه به گناهان‌شان اعتراف می‌کنند و عذاب آنان به درجۀ کفر و گناهان‌شان بستگی دارد.

﴿لَّيۡسَ لَهُمۡ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِيعٖ٦﴾: آنان خوراکی جز ضریع نخواهند داشت.

﴿ضَرِيعٖ﴾: گیاهی که در صحرا می‌روید و حیوانات هم به خاطر خارهای زیاد و شدت تلخی آن را نمی‌خورند و وقتی این گیاه خشک شد شِبرِق نامیده می‌شود که گیاهی سمی است.

﴿لَّا يُسۡمِنُ وَلَا يُغۡنِي مِن جُوعٖ٧﴾: که فربه نمی‌کند و نه از گرسنگی می‌رهاند.

جهنمیان هیچ وقت از خوردن این غذای بدبو و زشت و بدمزه نه سیر می‌شوند و نه برای بدن‌شان فایده‌‌ای دارد که آن‌ها را چاق کند و همیشه گرسنه و تشنه‌اند.

آراء علماء در مورد ﴿لَّا يُسۡمِنُ﴾:

۱- همیشه ار درون درد گرسنگی دارند.

۲- غذای‌شان فایده‌ای ندارد و مفید نیست و هیچ وقت چاق نمی‌شوند.

۳- شِبرِق یا عذای آن‌ها بدبو، گندیده، بدمزه و تلخ و پر از خار است.

خداوند متعال بعد از بیان حالات و خوراک جهنمیان در آیات بالا، در ادامه آیاتی را می‌فرمایند که انسان‌ها را به بازگشت بسوی خدا و توبه و حرکت تشویق می‌کند.

﴿وُجُوهٞ يَوۡمَئِذٖ نَّاعِمَةٞ٨﴾: چهره‌هایی که در آن روز خرّم و تازه خواهند بود.

﴿نَّاعِمَةٞ﴾: تر و تازه، در نعیم و نعمت.

صورت‌هایی که خرّمی و تازگی نعمت از آن‌ها مشخص است و آنان هم در قبر و هم در زمین محشر چهره‌هایشان نورانی و شادمان و مسرور هستند.

﴿لِّسَعۡيِهَا رَاضِيَةٞ٩﴾: و از کوشش خود راضی خواهند بود.

نیکوکاران در زمین محشر از تلاشی که در دنیا کرده‌اند و کارهای نیکی که انجام داده‌اند راضی هستند چون خداوند پاداش آنان را چندین برابر می‌دهد.

﴿رَاضِيَةٞ﴾: راضی و خشنود از اجر مضاعف و تا ۷۰۰ برابر در مقابل حسناتی که انجام دادند به شرطی که اعمال آنان دارای دو شرط:

۱- اخلاص: فقط برای خدا باشد.

۲- متابعه: مطابق سنت رسول الله جباشد.

﴿فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٖ١٠﴾: در بهشتی برین.

﴿عَالِيَةٖ﴾:

۱- حسی و مکانی: بهشت در مکانی مرتفع بالای هفت آسمان واقع شده است.

۲- معنوی: بالامرتبه و پرمنزلت و نزد خداوند است.

۳- درجات: بهشت درجه درجه و دارای منازل است.

﴿لَّا تَسۡمَعُ فِيهَا لَٰغِيَةٗ١١﴾: در آنجا هیچ سخن بیهوده‌ای نشنوی.

برخلاف مجالس دنیا در بهشت نیکوکاران هیچ حرف ناراحت‌کننده و بیهوده‌ای نمی‌شنوند و همه فقط حمد و سپاس و شکر خدا می‌کنند.

نیکوکاران قبل از بهشت به جایی بنام «قمطره» برده می‌شوند و در آنجا بغض و کینه و حسد و ناراحتی از دل‌هایشان پاک می‌شود.

﴿لَّا تَسۡمَعُ﴾: نمی‌شنوی:

۱- حرف زشت و ناپسند، فحش.

۲- حرف غیر مفید و بیهوده.

﴿فِيهَا عَيۡنٞ جَارِيَةٞ١٢﴾: در آنجا چشمه‌ای روان است.

در بهشت رودهایی با طعم‌های متنوع جاری و روان است «آب، شیر، عسل، شراب، سَلسَبیل».

منبع آن از فردوس الاعلی و از کوه‌هایی که از مسک هستند سرازیر می‌شوند و:

۱- در همه جا جاری هستند.

۲- احتیاج به حفرکردن ندارند.

۳- روی زمین پخش نمی‌شوند و فقط در مسیر خاص خود جاری هستند.

﴿فِيهَا سُرُرٞ مَّرۡفُوعَةٞ١٣﴾: در آن جا تخت‌های بلند و عالی است.

﴿سُرُرٞ﴾: تخت و جایگاه‌های بلند که روی آن فرش‌های نرم انداخته شده.

﴿سُرُرٞ مَّرۡفُوعَةٞ﴾:

۱- حسی: بالا قرار گرفته است.

۲- معنوی:

۱) نرم و لطیف است.

۲) حورالعین هم روی آن نشسته‌اند.

۳) فرش‌های زیاد و لحاف و پتوها روی هم قرار گرفته‌اند.

﴿وَأَكۡوَابٞ مَّوۡضُوعَةٞ١٤﴾: و ساغرهایی که گذارده شده‌اند.

﴿أَكۡوَابٞ﴾: لیوان‌های پر از شراب:

۱- شراب آخرت بدبو نیست.

۲- مست نمی‌کند.

۳- به میزانی در لیوان‌ها شراب هست که انسان را سیر کند.

۴- خالص و صاف است.

﴿مَّوۡضُوعَةٞ﴾: آماده، نهاده شده.

﴿وَنَمَارِقُ مَصۡفُوفَةٞ١٥﴾: و بالش‌های ردیف‌شده.

پشتی‌هایی از ابریشم کلفت و نازک که به صف گذاشته و چیده شده است و دارای زیبایی و جمال:

۱- حسی: شکل زیبا.

۲- لمسی: نرم و لطیف.

﴿وَزَرَابِيُّ مَبۡثُوثَةٌ١٦﴾: و فرش‌های نفیس گسترده.

﴿زَرَابِيُّ﴾: این کلمه ریشۀ عربی ندارد و در اعراب نیست.

﴿زَرَابِيُّ﴾: أزربیه: آزربایجان (تبریز) نزدیک ایران.

فرش های فاخر و گرانبها مانند فرش ابریشم تبریز که نرم و لطیف است.

﴿مَبۡثُوثَةٌ﴾: همه‌جا پهن و گسترده شده‌اند.

﴿أَفَلَا يَنظُرُونَ إِلَى ٱلۡإِبِلِ كَيۡفَ خُلِقَتۡ١٧﴾: آیا به شتران نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده‌اند؟

این آیه سرزنش و استفهام است برای کسانی که به قیامت ایمان ندارند و پیامبر جرا تصدیق نمی‌کنند و همچنین تشویق مردمان که در آفرینش‌های شگفت‌انگیز خداوند دقت کنند.

به شتران نگاه کن که چگونه خلق شده و چه فوایدی برای انسان دارد:

۱- سواری.

۲- حمل و نقل بار.

۳- استفاده از شیر پرخاصیت آن.

۴- استفاده از گوشت آن.

۵- دقّت در خلق شکم آن که مانند مخزن یخچال و پر از آب است.

۶- دقّت در خلق کوهان شتر که دارای ذخیره چربی است.

خلق شتر با این همه منفعت: دیدن خالق آن که خداوند است.

﴿وَإِلَى ٱلسَّمَآءِ كَيۡفَ رُفِعَتۡ١٨﴾: و به آسمان نگاه نمی‌کنند که چگونه برافراشته شده است؟

خداوند سبحان در این آیه انسان را به دقّت و تفکر در خلقت آسمان تشویق می‌کند که بدون هیچ ستونی و هیچ ناصافی و خللی افراشته شده است.

﴿وَإِلَى ٱلۡجِبَالِ كَيۡفَ نُصِبَتۡ١٩﴾: و به کوه‌ها نمی‌نگرند که چگونه برقرار گردیده‌اند؟

آیا به کوه‌های نگاه نمی‌کنند که چگونه زیبا و شگفت‌انگیز نصب شده‌اند و:

۱- مانند میخ زمین را پابرجا نگه داشته‌اند.

۲- جلوی باد و طوفان و گردباد را گرفته‌ و از طغیان آب دریاها جلوگیری می‌کنند.

﴿وَإِلَى ٱلۡأَرۡضِ كَيۡفَ سُطِحَتۡ٢٠﴾: و به زمین که چگونه گسترده شده‌ است؟

آیا به زمین نگاه نمی‌کنند که چگونه پهن و صاف و گسترده و در عین حال کروی و در حال چرخش هست.

۱- راست و مسطح که همه روی آن راه رفته و زندگی می‌کنند.

۲- می‌توان آن را شخم زده و کشت و کار کرد.

۳- می‌توان در آن ساخت و ساز کرد.

﴿فَذَكِّرۡ إِنَّمَآ أَنتَ مُذَكِّرٞ٢١﴾: پس پند بده که تو تنها پنددهنده هستی.

خداوند متعال در این آیه به رسولش می‌فرماید که ای محمد تو به آنان پند و اندرز بده، اگر ایمان آوردند که از نصیحت فایده برده‌‌اند و وظیفۀ تو فقط پند و یادآوری است.

﴿لَّسۡتَ عَلَيۡهِم بِمُصَيۡطِرٍ٢٢﴾: بر آنان چیره و مسلط نیستی.

تو نگهبان آنان نیستی و نمی‌توانی آن‌ها را اجبار کنی و وظیفۀ تو فقط ابلاغ است.

﴿إِلَّا مَن تَوَلَّىٰ وَكَفَرَ٢٣﴾: ولی هرکس روی گرداند و کفر ورزد.

هرکس از فرمانبرداری روی برگرداند و به خداوند کفر بورزد و ایمان نیاورد.

﴿فَيُعَذِّبُهُ ٱللَّهُ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَكۡبَرَ٢٤﴾: خداوند بزرگ‌ترین عذاب را به او می‌رساند.

در روز قیامت با مشقّت و سختی و توهین عذاب خواهد دید.

﴿ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَكۡبَرَ﴾:

۱- عذاب جسمی.

۲- عذاب روحی و نفسی.

﴿إِنَّ إِلَيۡنَآ إِيَابَهُمۡ٢٥﴾: به یقین بازگشت آنان به‌سوی ماست.

همه در روز قیامت به سوی ما بازمی‌گردند و نزد ما گرد می‌آیند.

﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا حِسَابَهُم٢٦﴾: آن‌گاه حساب ایشان با ما خواهد بود.

در آن روز از آنان به خاطر کارهای خوب و بدی که در دنیا کرده‌اند حساب می‌گیریم و حساب مسلمان نیکوکار با سِتر گناهان و آسانی و حساب کافران با سختی و توهین و عذاب خواهد بود.